گروه سوم یعنی جایگزین­ها نیز شامل ۴ استراتژی مدیریت دانش میباشند که البته در پژوهش ما با توجه به استراتژیهایی که در بخش پیشینه پژوهش معرفی شد، مدل SECI مورد استفاده قرار گرفته است که شامل چهار استراتژی اجتماعی­سازی، برونی­سازی، ترکیب­سازی و درونی­سازی است.
گام سوم: برای بدست آوردن روابط درونی بین ۶ معیار اصلی باید از مراحل نه گانه DEMATEL استفاده شود.

گام چهارم: با توجه به وزن بدست آمده از مرحله قبلی بین معیارها، یک پرسشنامه مقایسه زوجی که مبتنی بر ANP طراحی شده است طراحی شده و برای انتخاب استراتژی مدیریت دانش مورد استفاده قرار می­گیرد.

۳-۷- جمع­بندی فصل

مهمترین بخش این فصل از پژوهش را طراحی پرسشنامه پژوهش شامل میشود که با بهره گرفتن از تلفیق پرسشنامه اهداف، معیارها و استراتژیهای مدیریت دانش، پرسشنامه نهایی طراحی شده است. در فصل آتی، با توجه به روش های مورد بحث، روایی و پایایی و همچنین پاسخ به سوالات و فرضیات پژوهش مورد تحلیل قرار خواهد گرفت و خروجی فرایند تحلیل شبکه­ ای و دیماتل نیز بیان خواهد شد.

فصل چهارم تحلیل داده‌ها

۴-۱ - مقدّمه

از مهم­ترین بخش هر پژوهش، تحلیل اطلاعات است. وجود هر گونه خطا و اشتباهی در چنین بخشی می ­تواند به نتیجه ­گیری­های نادرستی منجر گردد. انتخاب یک روش پژوهش مناسب، تا حد زیادی پژوهشگر را در جلوگیری از بروز اشتباهات در امر پژوهش یاری می­رساند. در این قسمت ابتدائاً به معرفی مدل سلسله‌مراتبی پژوهش پرداخته و سپس نتایج تحلیل پایایی و روایی ابزارهای اندازه‌گیری پژوهش ، اولویت‌بندی استراتژی‌های مدیریت دانش و در نهایت به سوالات پژوهش پاسخ داده شده است.

۴-۲- مدل سلسله مراتبی پژوهش

مدل سلسله مراتبی پژوهش در شکل (۴-۱) نمایش داده شده است.
فعال­سازی اطلاعات
بهبود عملکرد
ارتقاء نوآوری
ارتباطات
فرهنگ کارکنان
هزینه
زمان
حمایت مدیریت
مشوق­ها
اجتماعی سازی
برونی سازی
ترکیب سازی
درونی سازی
شکل۴- ۱ مدل سلسله مراتبی پژوهش
جهت دستیابی به هدف پژوهش که اولویت‌بندی استراتژی‌های مدیریت دانش می‌باشد، بر اساس مدل سلسله‌مراتبی پیشنهادی ۳ پرسشنامه بین جامعه آماری توزیع گردید. در پرسشنامه اول که بین ۳۱ نفر از مدیران و کارکنان شهرداری تهران توزیع گردید، هدف شناسایی معیارهای انتخاب استراتژی‌های مدیریت دانش بود. داده‌های جمع‌ آوری شده از پرسشنامه‌های ۲ و ۳ به منظور اولویت‌بندی استراتژی‌های مدیریت دانش با بهره گرفتن از تلفیق تکنیک‌های ANP و DEMATEL مورد استفاده قرار گرفت.
نتایج بررسی متغیرهای جمعیت شناختی حاکی از این است که بیشتر اعضای نمونه مورد مطالعه(۴۵%) داری سن بین ۳۱ تا ۴۰ سال می‌باشند. همچنین ۸۴% حجم نمونه را مردان تشکیل می‌دهند. ۶۲% افراد دارای مدرک کارشناسی و ۴۸% پاسخ‌دهندگان دارای سابقه کاری بین ۶ تا ۱۰ سال می‌باشند.

۴-۳- پایایی ابزار پژوهش

جهت بررسی پایایی پرسشنامه(۱) پژوهش از آزمون ضریب آلفای کرونباخ به کمک نرم‌افزار Spss استفاده شد. نتایج حاصل از محاسبه ضریب آلفای کرونباخ حاکی از این است که پرسشنامه(۱) پژوهش از پایایی قابل قبولی برخوردار می‌باشند

همچنین جهت بررسی معنی داری اثرگذاری هر یک از شاخص های موثر بر استراتژی مدیریت دانش از آزمون اماری T بهره می گیریم. براساس اطلاعات بدست آمده از پرسشنامه­ اول و استفاده از آزمون آماری T، هر ۶ شاخص معتبر شناخته شد (زیرا P-VALUE کل شاخص ها کمتر از ۰٫۰۵ است). آمار توصیفی (جدول ۴-۱) و استنباطی(جدول ۴-۲) هر یک از شاخص ها در جداول زیر نشان داده شده است.
جدول۴-۱ پارامتر های توصیفی شاخص های موثر بر استراتژی های مدیریت دانش

بدنه دانش مدیریت پروژه (PMBOK)
بدنه دانش مدیریت پروژه (PMBOK) مجموعه ای از فرآیندها و حوزه های دانش است که به طور کلی به عنوان بهترین عمل در نظم و انضباط مدیریت پروژه پذیرفته شده است.
این دانش به عنوان یک استاندارد بین المللی به رسمیت شناخته شده است(IEEE STD 1490-2003) PMBOK کلیه پروژه ها از قبیل ساخت و ساز، نرم افزار، مهندسی، خودرو و غیره در حقیقت با صرف نظر از نوع پروژه همگی را به رسمیت می شناسد . ۵ گروه فرایند اساسی و ۹ حوزه دانش معمولی تقریبا در تمام پروژه رعایت می شود .
پنج گروه مراحل اساسی عبارتند از:

• • شروع

• • برنامه ریزی

• • مجری

• • نظارت و کنترل

• • بستن

فرایندهای همپوشانی و تعامل در طول یک پروژه و یا فازهای پروژه در شرایط و ضوابط توضیح داده شده به شرح ذیل می باشد :

• • ورودی ها (اسناد، برنامه ها، طرح ها، و غیره(

• • ابزار و تکنیک های (مکانیسم های اعمال شده به ورودی(

• • خروجی (اسناد، محصولات، و غیره(

نه حوزه دانش عبارتند از:
۱- مدیریت یکپارچه سازی پروژه ها
۲- مدیریت محدوده پروژه
۳- مدیریت زمان پروژه
۴- مدیریت هزینه پروژه
۵- مدیریت کیفیت پروژه
۶- پروژه مدیریت منابع انسانی
۷- پروژه مدیریت ارتباطات
۸- مدیریت ریسک پروژه
۹- مدیریت تدارکات
پروژه هر منطقه دانش شامل همه یا تعدادی از فرآیندهای مدیریت پروژه می باشد . به عنوان مثال، مدیریت تدارکات پروژه شامل موارد زیر است :

• • برنامه ریزی تدارکات

• • برنامه ریزی درخواست

• • درخواست

• • انتخاب منبع

• • اداره قرارداد

• • مدیریت قرارداد ها

برخی از مناطق پروژه با دیگر رشته های مدیریت پروژه ، با هم همپوشانی دارند. مدیریت عمومی نیز شامل برنامه ریزی، سازماندهی، کارگزینی، اجرا و کنترل عملیات سازمانمی باشند . پیش بینی های مالی، رفتار سازمانی و تکنیک های برنامه ریزی نیز مشابه آن است .
PMP - CAPM:
موسسه مدیریت پروژه (PMI) ناشر PMBOK دو سطح از گواهی را ارائه می دهد:
دانشیار خبره در مدیریت پروژه : (CAPM) یک پایه مشترک از دانش و شرایط در زمینه مدیریت پروژه نشان داده شده است. این نیاز یا ۱۵۰۰ ساعت کار در یک تیم پروژه و یا ۲۳ ساعت تماس از آموزش و پرورش رسمی در مدیریت پروژه را در بر دارد.
مدیریت پروژه حرفه ای (PMP) : آموزش و پرورش و تجربه مورد نیاز می باشد ، علاوه بر این، PMP باید به صدور گواهینامه مورد نیاز ادامه دهد و نیاز های مدیریت پروژه را برآورده سازد .
PMI در سال ۲۰۰۶، بیش از ۲۲۰،۰۰۰ عضو و بیش از ۵۰،۰۰۰ متخصص حرفه ای مدیریت پروژه (PMPs) را در ۱۷۵ کشور جهان گزارش کرده است. سالانه بیش از ۴۴،۰۰۰ گواهی نامه PMP صادر می شود .
(برگرفته از : http://www.projectsmart.co.uk/pmbok.html)
در ادامه جدول مدیریت پروژه اشاره می شود :
جدول ۳ – بدنه اصلی مدیریت پروژه
فرایند های مدیریت پروژه
مدیریت پروژه کوششی یکپارچه است - عمل یا نقص در اقدام به عمل در یک حوزه معمولاً بر سایر حوزها تأثیر می گذارد . ممکن است تعاملات روشن و قابل درک باشند یا می توانند ظریف و نامشخص باشند . به عنوان مثال یک تغییر در محدوده اغلب بر هزینه ی پروژه اثر می گذارد ولی ممکن است که بر روحیه­ی تیم یا کیفیت محصول تأثیرگذار باشد یا نباشد.
این تعاملات اغلب به موازنه ی بین اهداف پروژه نیازمند ممکن است عملکرد در یک حوزه تنها درصورت فدا شدن عملکرد در سایر حوزه ها بهبود یابد . ممکن است این موازنه های خاص عملکرد از یک پروژه به پروژه ای دیگر و از یک سازمان به سازمانی دیگر متفاوت باشند. مدیریت موفق پروژه به مدیریت فعال این تعاملات نیازمند است. بسیاری از متخصصان مدیریت پروژه از محدودیت های سه گانه پروژه به عنوان چارچوبی برای ارزیابی تقاضاهای رقابتی یاد می کنند .محدودیت های سه گانه ی پروژه اغلب به شکل مثلثی ترسیم می شوند که هر ضلع یا گوشه ی آن بیانگر یکی از عواملی است که توسط تیم پروژه مدیریت می شوند.

به منظور کمک به درک طبیعت یکپارچه کننده ی مدیریت پروژه و در راستای تأکید بر اهمیت این یکپارچگی، این سند مدیریت پروژه را در قالب فرایندها ی تشکیل دهنده ی آن و تعاملات آنها تشریح می کند . این فصل مقدمه ای بر مفهوم مدیریت پروژه به عنوان تعدادی از فرایندهای به هم پیوسته ارائه می دهد و بدین ترتیب پایه ای اساسی برای درک فرایندهای تشریح شده از بخش های اصلی زیر تشکیل شده است :

• فرایندهای پروژه

• نارضایتی از پاسخگویی به سؤالات و مشکلات

• اعتماد بیش از حد به بازاریاب

• عدم اعتماد به شرکت های بیمه

• چشم و هم چشمی در خرید

عوامل کارکردی می تواند گزینه های زیر را شامل شود:

• شبکه فروش (بازاریاب → شعب → بیمه گر) ناکارآمد

• کافی نبودن تأمین یا پوشش

• عدم وجود سیاست ترویجی و تبلیغی فراگیر

• کارشکنی رقبا یا جذابیت آنها

• کارکرد ضعیف سایر رشته بیمه ها(مثلاً بیمه حوادث) یا سایر بیمه گرها(مثلاً بیمه ایران)

چگونگی ریزش می تواند گزینه های زیر را شامل شود:

• بازخرید و جابجاشدن مشتری

• بازخرید و کناره گیری

• جابجاشدن مشتری بدون بازخرید

• کناره گیری بدون بازخرید

فصل دوم
مروری بر ادبیات و پیشینه پژوهش
بخش دوم: پیشینه تجربی پژوهش

۲-۳- مقدمه
مرور ادبیات موضوعی مربوط به عنوان تحقیق نشان می دهد که در سطح کشور تاکنون تحقیقی تحت این عنوان انجام نشده است. همچنین تحقیقات و مطالعات معدودی در ارتباط با موضوع تحقیق در بخش های دیگر کشور انجام شده اند (شامل پژوهش ها و تحقیقات مشابه) که به شرح ذیل می باشد.
۲-۴- پیشینه کارهای انجام شده
۲-۴-۱- پیشینه مطالعات داخلی
جناب احمد سازگار و ابراهیم عباسی در سال ۸۲ مقاله ای با عنوان «شناخت علل باز خرید بیمه نامه های عمر و پس انداز در شرکت سهامی بیمه ایران» به نگارش رسانیده اند. برای این شناخت ۵ سوال اصلی طراحی شده و مورد آزمون قرار گرفته است. تحقیقات نشان می دهد که اقساط حق بیمه اغلب متقاضیان بازخریدی ماهانه محاسبه و تنظیم شده است. این افراد در طبقه شغلی اول و دوم قرار دارند و ۹۳ درصد از متقاضیان بازخرید بیمه نامه سرمایه ای کمتر از ۸۰ میلیون ریال را خریداری کرده اند. از نظر کارشناسان عامل تورم، بالا بودن هزینه های زندگی خانواده ها و عدم شناخت بیمه گذاران عمر از معافیت ها و مزایای مالیاتی بیمه نامه و بی اطلاعی از مزایای ناشی از ریسک فوت بیمه شده و تلقی نادرست بیمه گذار از دریافت وام براساس بیمه نامه، از عوامل مهم تقاضای بازخرید بیمه نامه عمر و پس انداز می باشد.

سازگار همچنین در سال ۸۶ در یک تحقیق کتابخانه ای با عنوان « بررسی عوامل و مؤلفه‌ های مؤثر در بازخرید بیمه‌ های عمر و پس‌انداز و طبقه ‌بندی و تجزیه تحلیل و آزمون اطلاعات» و با انتخاب مجتمع شهید مطهری به عنوان نمونه به نتایج مشابهی دست یافت نظیر اینکه بین سرمایه و مدت بازخرید بیمه نامه رابطه معکوس وجود دارد، بنحوی که هرچقدر سرمایه بیمه نامه افزایش یابد در مدت زمان کمتر بیمه نامه بازخرید شده است.
جناب احمد توکلی و همکاران با عنوان مقاله «به کارگیری فرایند داده کاوی برای پیش بینی الگوهای رویگردانی مشتری در بیمه» و با هدف تبیین قابلیت‌های داده کاوی در مدیریت رویگردانی مشتری به کاوش در پایگاه های داده یکی از شرکتهای سهامی عام بیمه ای در رشته بیمه آتش سوزی در سال ۸۸ پرداخته است. نتایج نشان می دهد کانال جذب مشتری عامل اصلی پیش بینی کننده رویگردانی یا ماندگاری مشتری در شرکت بوده و در مراتب بعد سابقه خرید و کاربری مکان بیمه شده به عنوان عوامل پیش بینی کننده رویگردانی قرار می گیرند
مقاله «تحلیل رویگردانی مشتریان، بررسی وضعیت یکی از اپراتورهای تلفن همراه ایران با کمک روش های داده کاوی» در سال ۸۸ و به نگارش عباس کرامتی و همکاران به شناسایی خصیصه های منجر به رویگردانی مشتریان به مثابه گران قیمت ترین دارایی سازمان می پردازد. برای این کار، از داده های مربوط به رفتار یک ساله ۳۱۵۰ تن از مشترکین یکی از اپراتورهای تلفن همراه اعتباری در ایران که به طور تصادفی از پایگاه داده مرکز تماس اپراتور استخراج شده اند، استفاده شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که نارضایتی مشتری، میزان استفاده از خدمات ارائه شده و نیز مشخصه های دموگرافیک مشترک مهم ترین تاثیر را بر تصمیم او مبنی بر رویگردانی یا ماندگاری دارند. همچنین نشان می دهند که وضعیت مشتری (وضعیت فعال یا غیر فعال)، میان رویگردانی و ماندگاری، اثر واسطه ای دارد
جناب آیتی گازار در سال ۸۹ تحقیقی تحت عنوان «بررسی نقش تعدیل‌کننده جذابیت رقبا و هزینه جابجائی بر رابطه قیمت، رنجش خاطر مشتری وکیفیت خدمات با قصد رویگردانی مشتریان خدمات بیمه‌ای (مورد مطالعه بیمه سینا - شعبه مشهد)» به انجام رسانیده اند که با معرفی و سنجش عوامل مؤثر و تعدیل کننده بر قصد رویگردانی، زمینه را برای حفظ مشتریان فراهم ساخت. بدین منظور بیمه‌گذاران شرکت بیمه سینا مستقر در شهر مشهد ‎ به عنوان جامعه آماری انتخاب گردید و از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده برای تعیین حجم نمونه استفاده شد. همچنین برای جمع‌ آوری داده‌ها از ابزار پرسشنامه استفاده به عمل آمد.
با توجه به چهارچوب تحقیق در قالب مدل معادلات ساختاری، از نگارش دوم نرم‌افزار اسمارت پی ال اس برای تجزیه و تحلیل داده‌ها و ارزیابی مدل استفاده شد. یافته‌های این پژوهش نشان داد که متغیرهای جذابیت رقبا و هزینه جابجائی فاقد نقش تعدیل‌کنندگی می‌باشند. همچنین تأثیر متغیر قیمت غیرمنصفانه بر قصد رویگردانی مورد تأیید واقع نشد، اما تأثیر دو متغیر کیفیت نامناسب خدمات و رنجش خاطر مشتری بر قصد رویگردانی تأیید گردید. این بدان معناست که شرکت مورد مطالعه می‌بایست ارائه خدمات با کیفیت بالا و برخورد مبتنی بر سعه صدر با بیمه‌گذاران را در دستور کار خود قرار دهد.
جناب سپهری و همکاران مقاله ای در سال ۸۹ تحت عنوان « کشف دلایل رویگردانی مشتری از خدمات بانکداری با ترکیب روش های داده کاوی و تحقیق پیمایشی » به چاپ رسانیده اند که در آن اینگونه بیان شده است:
مدیریت رویگردانی مشتری شامل سه فازاصلی است: شناسایی مشتریان رویگردان، شناسایی دلایل رویگردانی و اتخاذ استراتژیهای مناسب برای مقابله با این مشکل. اکثر تحقیقات این حوزه تنها به پیش بینی رویگردانی مشتری پرداخته اند. تحقیقات بسیاراندک در خصوص شناسایی دلایل نیز، تنها به آزمودن فرضیات اولیه در خصوص دلایل احتمالی اختصاص دارد. تحقیق حاضر به دلیل تحقیقات بسیار محدود قبلی، نوآوریهای فراوانی انجام داده است که عمده ترین آن توسعه چارچوبی جدید درخصوص شناسایی دلایل رویگردانی و ترکیب تحقیق پیمایشی با داده کاوی طی آن می باشد که بدون الگوبرداری از تحقیقی مشابه مورداجرا قرار گرفته است. چارچوب پیشنهادی شامل چهار مرحله اصلی است: ساخت مشخصه های مورد نیاز، شناسایی مشتریان رویگردان، شناسایی دلایل رویگردانی و اعتبارسنجی نتایج حاصل. مشتریان حسابهای جاری اشخاص بانک کشاورزی به عنوان موردمطالعاتی این تحقیق انتخاب شده و داده های مورد نیاز با کمک ابزار پرسشنامه جمع آوری شده است. رویکرد مورداستفاده برای شناسایی علل رویگردانی، استخراج قواعد منتهی به رویگردانی در گروه های مختلف مشتری بوده است. قواعد استخراجی نشان از تمایل به رویگردانی در بخش بزرگی از مشتریان بانک کشاورزی دارد که عمده ترین آن (به ویژه در گروه های با درآمد بالاتر بیشتر) طرزبرخورد کارمندان بانک ونه عوامل بیان شده توسط خبرگان نظیر نحوه اعطای وام یا سودسپرده های پشتیبان بوده است
مصطفی احمدی نژاد با عنوان رساله «طراحی مدل کاهش رفتار رویگردانی مشتریان (مطالعه موردی بانک تجارت)» در سال ۹۱ دلایل شکل گیری پدیده رویگردانی مشتریان به سوی مؤسسات رقیب را بررسی می نماید و سپس با خوشه بندی مشتریان رفتار رویگردانی آنان را پیشبینی کرده و راهکارهای مناسب جهت جلوگیری از رویگردانی مشتریان ارائه می نماید. نتایج آزمون رگرسیون سلسله مراتبی تعدیل یافته نشان می دهد که مؤلفه های سن، تحصیلات، سطح درآمد، مدت زمان همکاری با بانک، موقعیت فیزیکی شعبه، رضایت مشتری، کیفیت خدمات و اعتماد با متغیر وابسته رویگردانی مشتری رابطه معناداری دارد.
نتایج فعالیت بهرام خیری و الهام احمدی در سال ۹۲ یعنی مقاله «بررسی عوامل موثر بر قصد تغییر رفتار مشتریان و پیامدهای آن» حاکی از آن است که قیمت نامطلوب، شهرت نامعتبر، کیفیت برتر خدمات، رقابت تبلیغاتی غیر موثر، فاصله نامناسب، هزینه های بالای تغییر و عوامل دموگرافی بر قصد تغییر رفتار مشتریان بانک اقتصاد نوین شهر تهران و همچنین از طرفی دیگر قصد تغییر رفتار مشتریان بر وفاداری تاثیر معنی داری ندارد. همچنین قصد تغییررفتار مشتریان بر شکایت، رویگردانی، شکایت و رویگردانی تاثیر معنی داری دارد.
با توجه به رقابتی شدن صنعت بانکداری در سال های اخیر و ورود بخش خصوصی به این عرصه، حفظ مشتریان برای بانک ها، اهمیت ویژه ای یافته است. خشم، رویگردانی و ریزش مشتری به مفهوم خاتمه روابط وی با بانک و رویکرد وی به سمت سایر بانک ها در نتیجه یکسری عوامل هستند. در مقاله «خشم، رویگردانی و ریزش مشتریان در بانک ها» که توسط زهره محمدیاری و همکاران در سال ۹۳ به تحریر درآمد قصد بر آن بود تا با ارائه تعاریف، الگوها و عوامل موثر بر مفاهیم خشم، رویگردانی و ریزش، زمینه را برای حفظ مشتریان موجود فراهم سازد.
۲-۴-۲- پیشینه مطالعات خارجی
در پژوهشی که کیم و یون تحت عنوان «عوامل مؤثر بر ریزش و وفاداری مشتری در بازار تلفن همراه کره» در سال ۲۰۰۴ ترتیب دادند به کیفیت، سطح تعرفه ها، گوشی همراه، سطح درآمد، مدت زمان قرارداد، مدت زمان استفاده از گوشی همراه و قیمت به عنوان دلایل ریزش مشتری در شرکت های مخابراتی اشاره شده است.
بر طبق یک مطالعه تجربی صورت گرفته توسط سولوناکیس در سال ۲۰۰۵ ، دلایل کلی و قابل کنترل رویگردانی در شرکت های مخابراتی قیمت، ترویج و تبلیغ، پوشش شبکه، خدمات، صورت حساب، گوشی کهنه یا شکسته و مقرون به صرفه بودن می باشد. تحقیقی که عنوانش «توسعه استراتژی حفظ بر اساس سودآوری مشتری در ارتباطات از راه دور» بود.
در تحقیقی که توسط چو و همکاران تحت عنوان «به سوی یک مدل داده کاوی ترکیبی برای حفظ مشتری» در سال ۲۰۰۷ صورت گرفت دلایل اصلی ریزش در مخابرات بیسیم، کیفیت، پوشش، خدمات، قیمت و … تشخیص داده شد.
تحقیقی در بانکهای استرالیا نشان داده که اغلب مشتریانی که ریزش یافته اند:
- یک نوع کالا و یاخدمت را مصرف می کرده اند.
- از یک کانال و یا تنها یک شعبه برای خرید استفاده می کرده اند.
- شامل هیچگونه معافیت و یا تخفیف خاصی نمی شده اند.(جزء مشتریان هدف نبوده اند)
- فقط ۳الی ۴ ماه مشتری بوده اند.
همین تحقیق نشان داده است که ۶۵ درصد از عواملی که باعث ریزش مشتریان می شوند قابل کنترل بوده و تنها ۳۵درصد از این عوامل غیر قابل کنترل می باشند.
در تحقیقاتی که هسکت وشل زنگر در شرکت فریوم انجام دادند دریافتند که ۱۳% این مشتریان مستقیماً به خاطر نارضایتی از کیفیت محصولات و ۷۵% هم بخاطر نارسایی و غیر موثر بودن خدمات ریزش یافته اند. لذا شرکتها و سازمانها باید اولا ًعوامل موثر بر جابجایی و ریزش مشتریان خود را بدانند. ثانیاً استراتژیهایی در خصوص کنترل و کاهش این میزان و اثر این عوامل بکار گیرند. بطور مثال می توانند موانعی را برای مشتریان خود ایجاد کنند تا هزینه و یا ریسک مشتری در صورت جابجایی افزایش یابد . مشکل بکارگیری این موانع آنست که مشتریان جدید به محض اطلاع از این موانع در تصمیم خود تجدید نظر کنند.

با این وجود اسیرانی که طبق نظر مقامات پزشکی دولت بازداشت کننده به طور وضوح زخمدار شدید یا بیمار شدید باشند می توانند به میهن خود اعاده شوند بی آنکه محتاج معاینه کمیسیون پزشکی مختلط باشند.
در باب اسرای مجروح چندین مسئله وجود دارند که عبارتند از:
هیچ اسیر جنگی که محکوم به مجازات انتظامی شده باشند و جامع شرایطی باشد که برای ادعاده به میهن یا بستری شدن در کشور بی طرف پیش بینی شده نباید به علت اینکه به مجازات مزبور نرسیده نگاه داشته شود^[۴۱۲].

اسرای جنگی که تحت تعقیب قضایی بوده و یا محکومیت قضایی یافته باشند در صورتی که برای اعاده به میهن یا بستری شدن در کشور بی طرف معین شده باشند نیز می توانند در صورت موافقت دولت بازداشت کننده قبل از پایان دادرسی یا قبل از پایان مجازات از این ماده استفاده کنند^[۴۱۳].
هزینه بازگشت اسرای جنگی به میهن یا هزینه حمل آنان به کشور بی طرف از مرز کشور بازداشت کننده بعد به عهده دولت متبوع آنان خواهد بود^[۴۱۴].
هیچ اسیری را که به میهن اعاده شده نمی توان به خدمت نظامی فعال گماشت^[۴۱۵].
بررسی فقهی حقوقی اسرای مجروح
اعاده و مداوای بیماران یکی از حقوقی است که علاوه بر مقررات تصویبی کنوانسیون ژنو قرن ها پیش در اسلام به تصویب رسیده است . آنچنان که ائمه در این باب فرموده اند؛ که اگر فرد عاجزی قادر به راه رفتن نباشند و مرکبی برای حمل ایشان نباشد می توان او را رها دکرد یا در جایی دیگر که حضرت علی (ع)در صفین خطاب به سپاهیانشان فرمودند :جان هیچ مجروحی را نستانید.چنانکه علی (ع) ۴۰۰ تن از خوارج را که در جنگ نهروان مجروح شده و رمقی درتن داشتند به قبایلشان واگذار کردند.^[۴۱۶]
۴.۲.۴.۱۵-حقوق اسرای محکوم و مجرم
۴.۲.۴.۱۵.۱- حق تساوی با نیروهای مسلح دولت بازداشت کننده:
اسیران جنگی مشمول قوانین و آیین نامه ها و احکام عمومی خواهند بود که نیروهای مسلح دولت بازداشت کننده مجری است. دولت بازداشت کننده مجاز خواهد بود نسبت به هر اسیر جنگی که از قوانین و آیین نامه ها و احکام عمومی مزبور تخلف نموده باشد ،تصمیمات قضایی یا انتظامی اتخاذ نماید. چنانچه قوانین و آیین نامه ها و احکام عمومی دولت بازداشت کننده ارتکاب اعمالی را توسط اسیر جنگی قابل مجازات بدانند که آن اعمال در صورت ارتکاب اعضای نیروهای مسلح همان دولت قابل مجازات نباشد این قبیل اعمال فقط ممکن است موجب تنبیهات انتظامی گردد. ^[۴۱۷]لذااسیران جنگی را نمی توان توسط مقامات نظامی یا دادگاههای دولت بازداشت کننده جز به مجازاتهایی که برای همان اعمال مورد اتهام درباره اعضای نیروهای مسلح همان دولت پیش بینی شده مجازات های دیگری محکوم ساخت^[۴۱۸].
افسران و افسران جزء و سربازان جنگی که مجازات انتظامی یا قضایی می شوند نباید معامله ای که با آنها می شود سخت تر از معامله ای باشد که با افراد نیروهای مسلح دولت بازداشت کننده که دارای همان درجه و محکوم به همان مجازات شده باشند می شود^[۴۱۹].
تنها دادگاههای نظامی می توانند اسیر جنگی را دادرسی کنند مگر آنکه قوانین دولت بازداشت کننده مصرحاً به دادگاههای کشوری اجازه داده باشد، افراد نیروهای مسلح خود آن دولت را که مرتکب همان عمل خلاف اسیر جنگی شده باشند دادرسی کند.
۸۹-مجازاتهای انتظامی که درباره اسیران جنگی ممکن ایت اجراء شود به قرار ذیل است:
۱- جریمه تا میزان ۵۰ درصد از مساعده حقوق و فوق العاده کار مذکور در ماده ۶۰ و ۶۲ در مدتی که زیاده بر ۳۰ روز نباشد.
۲- حذف مزایایی که علاوه بر مقررات این قرار داد داده می شود.
۳- بیگاریهایی ک از دو ساعت تجاوز نکند.
۴- توقیف
مجازات بند ۳ را نمی توان درباره افسران معمول داشت^[۴۲۰].
۴.۲.۴.۱۵.۱.۲- شرایط مشروط در باب مجازات
- مدت یک تنبیه واحد هیچ گاه از ۳۰ روز متجاوز نخواهد بود. در موارد جرم انتظامی مدت توقیف احتیاطی که متهم قبل از دادرسی و اعلام مجازات تحمل نموده از مدت محکومیت کسر خواهد شد.حداکثر ۳۰ روز فوق نباید تجاوز شود ولو آنکه یک نفر اسیر جنگی بایستی نسبت به چند قضیه اعم از اینکه با هم مرتبط باشند یا بی ارتباط از جنبه انتظامی جواب بدهد. همچنین چنانچه یک نفر اسیر جنگی محکوم مجدداً به مجازات انتظامی جدیدی محکوم شود در صورتی که مدت یکی از دو محکومیت مزبور ۱۰ روز یا بیشتر باشد باید بین اجرای دو مجازات لااقل سه روز فاصله قائل گردید.
۴.۲.۴.۱۵.۲- حکم اسیران فراری
در باب مجازات فراری اسیر فراری را به دو دسته تقسیم می کنند:
دسته اول: اسرای فراری که موفق به فرار شده اند
الف)فرار یک اسیر جنگی در موارد ذیل مقرون به موفقیت شناخته خواهد شد.
۱- در صورتی که به نیروهای مسلح دولت متبوع خود یا به نیروهای مسلح یک دولت متحد آن ملحق شود.
۲- در صورتی که از اراضی تحت اختیار دولت بازداشت کننده یا دولت متفق آن خارج شود.
۳-در صورتی که به یک کشتی تحت پرچم دولت متبوع خود یا یک دولت متحد آن که در آبهای ساحلی دولت بازداشت کننده باشد ملحق شود مشروط به اینکه کشتی مزبور تحت امر دولت بازداشت کننده واقع نباشد.
۴-اسرایی که به مصداق این ماده موفق به فرار شوند اگر مجدداً اسیر گردند مشمول هیچگونه مجازاتی برای فرار سابق خود نخواهند بود.
ب)دسته دوم اسرایی که در فرار موفقیت نیافته اند: اسیر جنگی که اقدام به فرار کند و قبل از توفیق یافتن به مصداق ماده ۹۱ دستگیر شود نسبت به عمل مزبور و او در صورت تکرار فقط مشمول یک مجازات انتظامی خواهد بود^[۴۲۱].
اسیران جنگی صورت گیرد و متضمن حذف هیچ یک از تضمیناتی که به موجب این قرارداد به آنان اعطا شده نباشند. فرار یا اقدام به فرار ولو در صورت تکرار در مورد اسیر جنگی که به علت تخلف ارتکابی در حین فرار یا اقدام به فرار به دادگاه احاله شده باشد .اسرایی که در فرار یا اقدام به فرار معاونت کرده باشند از این بابت فقط مشمول یک مجازات انتظامی خواهند بود.
۴.۲.۴.۱۵.۳کیفیت حکم محکومین به اعدام:
در مورد تخلفاتی که طبق قوانین دولت بازداشت کننده مشمول حکم اعدام است باید مراقب هرچه زودتر به اسیران جنگی و دول حامی اطلاع داده شود.
بعد هم هیچ گونه تخلفی را نمی توان بدون موافقت دولت متبوع اسیران با حکم اعدام مجازات کرد.
فقط به واسطه عللی خارج از اختیار خود اوست که به دست دولت بازداشت کنندهافتاده است.چنانچه درباره یک اسیر جنگی حکم اعدام صادر گردد حکم مزبور از تاریخی که به دولت حامی به نشانی معین برسد تا انقضای لااقل ۶ ماه نباید به موقع اجرا گذاشته شود.^۲
حقوق متعلق به اسیر محکوم به مجازات
اسیران جنگی که برای مجازات انتظامی می باشند، نباید از مزایای وابسته به درجه آنان محروم ساخت. اسیران جنگی که مجازات انتظامی می یابند حق خواهند داشت که ورزش بدنی کنند و لااقل ۲ ساعت در هوای آزاد بسر برند. در صورتی که تقاضا کنند حق خواهند داشت در معاینه طبی روزانه حاضر شوند و پرستاریهایی را که وضع مزاج آنان ایجاب می کند دریافت خواهند داشت و در صورت لزوم به درمانگاه بازداشتگاه یا به بیمارستان منتقل خواهند شد و نیز حق خواهند داشت بنویسند و بخوانند و نامه دریافت و ارسال دارند، ولی امانات و پولی که برای آنان می رسد پس از پالان مجازات آنان به معتمد بازداشتگاه سپرده خواهد شد و معتمد مزبور، مواد غذایی فاسد شدنی موجود در امانات را به درمانگاه تسلیم خواهد کرد، و نیز در صورت تمایل کمک^[۴۲۲]روحانی دریافت خواهند داشت^[۴۲۳].
و پس از انجام مجازاتهای انتظامی یا قضایی دربازه اسرای جنگی که محکومیت یافته باشد نباید رفتاری که با او می شود با رفتاری که با سایرین می شود متفاوت شود^[۴۲۴].
اگر شخص مورد حمایت در سرزمین اشغالی به اتهام ارتکاب جاسوسی یا خرابکاری یا ارتکاب اقدامات خصمانه علیه امنیت دولت اشغالگر دستگیر شود در صورتی که امنیت مطلق نظامی اقتضا کند فرض می شود که از حقوق مربوط به ارتباطات به موجب کنوانسیون اعراض کرده است. البته با وجود این با چنین اشخاصی باید با انسانیت رفتار شود. آنان نباید از حق محاکمه عادلانه و قانونی که در این کنوانسیون مقرر شده ایت محروم گردند. علاوه بر این با اولین زمان ممکن با امنیت دولت یا قدرت اشغالگر سازگار باشد تمام حقوق امتیازات پیش بینی شده در کنوانسیون به این اشخاص اعطا می گردد. دولت یا قدرت اشغالگر باید اعمال آن حقوق را به مجرد این که امنیت او اجازه دهد از سر بگیرد. لذا تعلیق حق ها و امتیازات نباید به اعراض مفروض شخص مستندکرده بلکه باید آن را بر ضرورت نظامی مبتنی ساخت.
بررسی فقهی حقوقی اسیرات مجرم ومحکوم
در اسلام اگر فرد اسیری دچار مجازات شود. البته چنانچه حاکم، حکم به استرقاق اسیر دهد، مجازات او نصف یک انسان آزاد می باشد. مگر مجازات هایی که امکان تخفیف داشته باشند. لیک در کنوانسیون ژنو مجازات اسیر و اسرا بایستی، مانند مجازات سربازان همان دولت بازداشت کننده باشد. و در مورد اسیر فراری در اسلام بایستی دو باره دستگیر شود. ولی مجازاتی برای او در نظر نگرفته شده است ، در کنوانسیون ژنو هم اگر اسیری که یکبار در فرار موفق بوده و دوباره اسیر شود مجازاتی وجود ندارد، لکن اگر در فر ار موفق نشده باشد، مجازات می شود.
نتیجه گیری :
پس از بررسی احوال واوضاع اسرا در طول تاریخ وقرون گذشته می توان به راحتی به مظلومیت اسیر در طی اعصار متمادی پی برد . آنچنان که در اواخر قرن ۱۹ میلادی بشر برای حفظ حقوق اسرای جنگی قوانینی را تحت کنوانسیون سوم ژنو (۱۹۴۹) تصویب کرد . این در حالی است که ۱۳ قرن پیش از شکل گیری کنوانسیون ژنو ,در اسلام ناب محّمد ی (ص) ودر سیره نبوی وائمه معصومین حقوق اسیر به نیکی رعایت می شد. نکته شایان ذکر وقابل توجه این است که ؛ حقوق کنوانسیون ژنو نسبت به اسرا آنقدر به قوانین اسلام شباهت دارد که در تقنین آن از قوانین اسلامی بهره برده اند. البته در مسائل جزئی با هم دیگر متفاوتند که به دلیل شباهت زیادشان چشمگیر نمی باشند. این امر نشان می دهد که دین اسلام دینی کامل و جامع برای تمامی اعصار وزمانها ودر تمامی حقوق ونیازهای انسانی است .
پیشنهادات :
آنچه در این پایان نامه و پژوهش مورد بررسی قرارگرفته است حقوق اسیران در اسلام وکنوانسیون ژنو وبررسی تفاوتها وشباهتهای آن دو هست .می توان پس از این پژوهش به دیگردوستان پیشنهاد داد, تا در زمینه های دیگر نسبت به حقوق بشر دوستانه و اسرا پرداخته شود .به عنوان نمونه:
بررسی حقوق اسرا را در اسلام ودیگر ادیان.
کاربرد کنوانسیون ژنو در کشورها ومیزان تعهدو پایبندی آنان به این قوانین .
بررسی فقهی دیگر حقوق بین الملل با اسلام .

2. 2. نظریه کسانی که تجربه دینی را موجّه نمی‌دانند یا آنکه آنرا توجیه گر عقاید دیگر نمی‌دانند.

تقریباً کسی به صراحت هر نوع ارزش معرفتی تجربه دینی را انکار نمی‌کند، اگر چه در وجوه آن تردید بسیار می‌کنند. جناب ملکیان، معرفت بخش بودن تجربه دینی را مشکل می‌داند و می‌گوید: اگر هم این تجارب بخواهند باورهایی را توجیه کنند حداکثر مال صاحب تجربه را موجه می‌کنند ولی برای دیگران قابل پذیرش نیست. او می‌گوید: در میان سه قول معروف ( ادراکی، عاطفی، تفسیری) قول اول قابلیت بیشتری برای معرفت بخش بودن و توجیه کننده بودن را داراست. قول دوم قابلیت کمتری دارد و قول سوم که از همه در این زمینه عقب‌تر^[۲۴۲] است. لگن هاوزن هم می‌گوید: بنده شخصاً معتقدم که نمی‌تواند باوری را توجیه کند.^[۲۴۳]

3. 3. قول به تفصیل:

حضرت آیه‌الله جوادی در کتاب تفسیر موضوعی خود به نوعی تفصیل قائل شده است. وی معتقد است که وحی معرفت بخش است و معیار تمامی اعتقادات دیگر اعم از عقلی و نقلی است. وی معتقد است که تجربه پیامبر تجربه‌ای فرا طبیعی است و لذا پیامبر در تمام مراحل ادراکی اعم از حس، تخیّل، توهّم، تعقّل، شهود مصون از خطاست. پیامبر ابتدا، حقایق را با شهود قلبی می‌بیند و بعد با تعقّل برهانی تحلیل و مستدل می کند.^[۲۴۴]
وی معتقد است که در این راه میان تجربه‌های پیامبران و غیر پیامبران تفاوتی نیست. یعنی تجارب ائمه اطهار^[۲۴۵] و حضرت فاطمه زهرا، و مادر موسی و حضرت مریم علیهم السلام هم مصون از خطا و اشتباه‌اند. پیامبران و هر کس که محرم اسرار وحی است چنین‌اند.
تجربه غیر معصومان باید با معیار و میزان سنجش‌ شوند. تا صحت و سقمشان آشکار^[۲۴۶] شود. زیرا تجارب دینی همگی از سنخ علم حضوری نیستند و برخی از سنخ علم حصولی‌اند. در این میان تجارب حصولی که در مثال متصل ( خواب رؤیا) هستند یا معلوم نیست که در مثال متصل است یا منفصل در معرض آسیب هستند. زیرا در خیال متصل اشتباه راه دارد، و در مثال منفصل اگر چه جایی برای اشتباه نیست، و از ناحیه فاعلی‌ جایی برای نفوذ شیطان نیست، اما از حیث قابلی محل آسیب است. زیرا عارف ممکن است مثل انسان دوبین و احول، حقیقت را اشتباه درک نماید.
در مقام عقل و قلب ( شهود) هم تمام مشاهدات ربانی است و از این حیث با خیال منفصل تفاوتی نیست و عارف مسائلی را که شکل و صورت ندارد در می‌یابد اما تمام این محصولات باید از کانال قوه متخیّله، به انسان برسد. و قوّه متخیله در بسیاری از فراورده‌های قوای دیگر دخالت^[۲۴۷] می‌کند و به قول ایشان مورد دست بُرد واقع می‌شود. بنابراین شیطان در قوّه خیال و توهم قدرت نفوذ دارد و جای خطای انسانی هم باز است . لذا انسان برای تمیز صحت و سقم ادراکات خود باید آنها را با تجارب پیامبران و قرآن مطابقت دهد تا ارزش آنها را دریابد.
خلاصه اینکه بنابر نظریه استاد جوادی آملی که مورد قبول نگارنده هم می‌باشد باید تفصیل قائل شویم. وحی را مصون از خطا بدانیم، تجارب غیر معصومین را باید با معیارهای عقلی و نقلی سنجید. بسیاری از آنها موجّه‌اند، و سایر اعتقادات را هم توجیه می‌نمایند.
خلاصه
دیدگاه متفکران غربی درباره تجربه دینی را می‌توان در این سه خلاصه نمود: دیدگاه عاطفی شلایرماخر، دیدگاه ادراکی آلستون، و دیدگاه تفسیری پراودفوت. هر کدام از این دیدگاه ها دارای نقاط قوّت و نقاط ضعفی است که در جای خود مورد بحث قرار گرفته است. دیدگاه صاحب پایان‌نامه دیدگاهی جامع است که براساس اصول فلسفی، عرفانی، قرآنی بنا گذاشته شده است.
در دیدگاه عرفای اسلامی واژه مکاشفه و مشاهده در معنایی نزدیک با تجربه دینی به کار رفته است. عرفای اسلامی مشاهده خداوند را بهترین راه شناخت خداوند می‌دانند. از نظر ایشان این شناخت راه‌های گوناگونی دارد که راه قلب از همه نزدیک‌تر و متقن‌تر است. ایشان برخی ساحت‌های الهی را قابل شناخت می‌دانند و برخی ساحت‌ها را غیر قابل دستیابی می‌دانند. مشاهده و مکاشفه از دید عرفاء تقسیماتی دارد که مهمترین تقسیم آن تقسیم به مکاشفه صوری و معنوی است.
قوّه خیال در بین سایر قوا در عرفان دارای اهمیت بیشتری است، بیشترین حجم مکاشفات در این قوّه صورت می‌گیرد. عرفاء برای تجارب خود محتواهای گوناگونی ذکر می‌کنند که از تنوّع ادراکات ایشان خبر می‌دهد. در کلمات عرفاء ادعاهایی مبنی بر درک حقایق ماوراء عقل وجود دارد که با تأمل در آنها متوجه می‌شویم که این مطالب ضد عقل نیستند.
فلاسفه اسلامی نیز به نوبه خود مباحثی را پیرامون درک مستقیم و غیر استدلالی خداوند مطرح نموده‌اند. مقامات العارفین ابن سینا، حکمت الاشراق سهروردی و حکمت متعالیه ملاصدرا از این جمله‌‌اند. ایشان درک خدا را محدود به یک قوّه ندانسته‌اند و آنرا امری عام و فراگیر معرفی نموده‌اند. از نظر فلاسفه عوالم متعددند و درک انسان برابر این عوالم متعدد است. فلاسفه معتقدند که درجه معارف شهودی در یک سطح نیست و از بُعد معرفت شناسی ارزش‌های مختلفی برای ایشان در نظر گرفته می‌شود. ایشان میزان و ارزش این ادراکات را برحسب آراء خود به یک گونه ذکر ننموده‌اند ولی قول به تفصیل مناسب‌ترین اقوال به نظر می‌رسد.
فصل سوم
تجربه دینی در قرآن
مقدمه
قرآن بالاترین مرجع در تفکر اسلامی به شمار می‌رود. عقل و نقل دو روش برای کشف وحی (‌قرآن) به شمار می‌روند. بنابراین تمامی اندیشه‌ها و معارف بشری باید با دو ابزار عقل و نقل مورد بررسی قرار گیرد تا میزان موافقت آن با وحی سنجیده شود.
مهمترین هدف قرآن راهنمایی بشر به سوی خداوند متعال است و این رابطه را به صورت دقیق بیان نموده است. یکی از انواع شناخت خداوند درک مستقیم و بدون واسطه مفاهیم و تصورات است. خداوند چنین روشی را به برخی از انسانها به خصوص انبیاء بزرگوار نسبت داده است. انبیاء الهی به عنوان بزرگترین معلمین بشرما را به توجه به خداوند و شناخت حقایق الهی رهبری نموده‌اند. قرآن مجید به برخی از مکاشفات این انسان‌های کامل اشاره نموده است. این مکاشفات حاوی مطالب بسیار عمیق و زیبایی است. خداوند از مکاشفه پیامبر اسلام به « لنریه من آیاتنا» تعبیر می‌کند که نشان دهنده عظمت این انسان و عظمت مکاشفات او می‌باشد.
بررسی قرآن مجید ما را به این نتیجه می‌رساند که تجارب دینی مختص به انبیاء نبوده و انسان‌های دیگری نیز از این موهبت برخوردار بوده‌اند و دستیابی به این مقامات مستلزم طی مراحل و منازل است، انبیاء و برخی انسان‌ها با انتخاب خداوند و بدون طی طریق به این مقامات رسیده‌اند، اگر چه ما معتقدیم که کسانی که مستقیماً مورد انتخاب خداوند بوده‌اند، دارای شرائط ذاتی و تربیت الهی بوده‌اند و بدون استعداد و شرایط مشمول این لطف نگردیده‌اند.
علل ذکر تجارب دینی در قرآن
قرآن به عنوان کتاب آسمانی در بردارنده مهمترین مسائل مورد احتیاج بشر است و در او هیچ‌گونه گزافه گویی و بیهوده گویی وجود ندارد. با مراجعه به قرآن این سؤال برای انسان مطرح می‌شود که دلیل گستردگی مباحث مربوط به تجربه دینی در قرآن چیست؟ و دلیل اهتمام قرآن به این موضوع در آیات زیادی از قرآن چیست؟ باتأمّل و تدبّر در آیات قرآن نکات مختلفی برای ما روشن می‌شود که ما به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
۱ـ ارائه طریقی مطمئن برای رسیدن به حقایق:
در حقیقت قرآن به ما گوشزد می‌کند که اگر کسی طالب حقیقت باشد و بخواهد به حقایق عالم پی ببرد، طریقی مطمئن برای او وجود دارد. این طریق غیر از طریق عادی بشر اعمّ از حسی و عقلی است. بلکه نوعی مشاهده یقین آور و بی‌واسطه است که می‌توان حقایق را بدون واسطه رؤیت نمود.
خداوند در قرآن به صراحت ما را دعوت به پیمودن این راه می‌کند: «أَوَلَمْ یَنْظُرُوا فِی مَلَکُوتِ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ ..»^[۲۴۸] و اگر چنین طریقی ممکن نبود، خداوند از انسان نمی‌خواست در این راه قدم زند.
۲ـ یقین بخش بودن:
علّامه طباطبایی در ذیل این آیه شریفه: «وَکَذَلِکَ نُرِی إِبْرَاهِیمَ مَلَکُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ وَلِیَکُونَ مِنَ الْمُوقِنِینَ »^[۲۴۹] می‌فرماید: این آیه می‌گوید که ارائه ملکوت و مشاهده ملکوت مقدمه‌ای بود برای این که حضرت ابراهیم یقین پیدا کند، و از این آیه استفاده می‌شود که یقین بدون مشاهده ملکوت حاصل نمی‌شود. این مطلب را آیات دیگری نیز تأیید می‌کنند: « کَلا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْیَقِینِ، لَتَرَوُنَّ الْجَحِیمَ»^[۲۵۰]و همینطو آیات سوره مطففین هم این مطلب را بیان می‌کند: «کلا بل ران علی قلوبهم ما کانون یکسبون، کَلا إِنَّ کِتَابَ الأبْرَارِ لَفِی عِلِّیِّینَ ، وَمَا أَدْرَاکَ مَا عِلِّیُّونَ، کِتَابٌ مَرْقُومٌ ، یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ»^[۲۵۱] . این آیه بیان می‌‌دارد که مقربون می‌توانند خداوند را شهود قلبی کنند و قلب خود را با گناه و معصیت آلوده نکرده‌اند، و لذا یقین پیدا نموده‌اند.
۳ـ نشان دادن ابعاد وحی:
بخش زیادی از آیات قرآن صرف توضیح وحی و بیان کیفیت آن شده است. از آنجا که در مسأله نبوت، وحی مهمترین نکته است و اساس قرآن برآن است لذا قرآن خود را ملزم دیده که حقایقی را نسبت به این امر بیان نماید. «وَمَا کَانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلا وَحْیًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولا»^[۲۵۲] زیرا حتی امروزه سؤالات بسیاری پیرامون این حقیقت مطرح است.
۴ـ ایمان به غیب:
یکی از مطالبی که در ضمن آیات مربوط به مکاشفه روشن می‌شود این است که بسیاری از حقایق از دسترس بشر خارج است و انسان ملزم است که به آن ایمان بیاورد. غیب، عالم معنی، ملکوت دارای معناهای مشابهی در این رابطه‌اند. لذا خداوند می‌فرماید: « الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ »^[۲۵۳] وقتی خداوند پرده از مباحثی مربوط به غیب برمی‌دارد و به ما گوشزد می‌کند که بسیاری مطالب در دسترس انسان نیست، و انسان باید به آنها ایمان بیاورد.
۵ـ ردّ شک و شبهه و انکار:
خداوند با آیات مربوط به مشاهده شک انسانها را برطرف می‌کند. مثل داستان عُزیر پیامبر. خداوند با نشان دادن این قصه به ما می‌گوید که هیچ گونه شک و شبهه‌ای نسبت به قیامت و معاد در خود راه ندهید که در همین دنیا نیز برای عده‌‌‌ای واقع شده است. و داستان حضرت ابراهیم (ع) و چهار پرنده هم از این قبیل است.
علامه طباطبایی در ذیل این آیات می‌فرماید: خداوند در آیات مربوطه به احیاء^[۲۵۴]و اماته غالباً از راحتی و استهانه این کار برای خدا صحبت می‌کند. این برای آن است که شک و شبهه را از قلب بزداید و آنرا امری آسان و طبیعی برای خداوند معرفی نماید.
۶ـ مقدمه‌ای برای آخرت:
یکی از اهداف این آیات این است که انسان‌ها در این دنیا با این مفاهیم آشنا شوند تا در آخرت هم بتوانند آنها را ببینند. «وَمَنْ کَانَ فِی هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِی الآخِرَهِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِیلا»^[۲۵۵] کسی که نتواند این حقایق را در دنیا ببیند در آخرت هم کور محشور می‌شود و از ادراک حقایق محروم است. استاد بزرگوار جوادی آملی کراراً می‌فرمود: سعی کنید با این مفاهیم آشنا شوید ان شاء الله در قیامت با مصداق ( من صدق علیه هذا المفاهیم) آشنا شوید. اینجا مقدمه کسب آن حقایق در آخرت است.
۷ـ آموختن برخی از راه‌های مکاشفه:
بنابر روایات اسلامی اولین درجه مکاشفه در رؤیا اتفاق می‌افتد. پیامبر هر روز صبح از اصحاب می‌خواست که خوابهای خود را تعریف کنند. زیرا در بسیاری از آنها پیامهای الهی وجود دارد. و لذا یکی از اهداف قرآن برای ذکر تجارب دینی، آموزش راه‌های دستیابی به این امور برای انسان‌های طالب حقیقت است. وقتی انسانها بداند که می‌توانند چنین اموری را کسب کنند، بی‌تفاوت از کنار زندگی روزمره و اتفاقات آن نمی‌گذرند و حالات روحی خود را بی‌ارزش تلقّی نمی‌کنند.
۸ـ نشان دادن مقام انبیاء:
خداوند با بیان مکاشفات پیامبران مقام معنوی آنها را نشان می‌دهد. مثلاً کسی که مثل ابراهیم می‌تواند ملکوت آسمانها را مشاهده کند، یا پیامبر اسلام می‌تواند به مقام «فَکَانَ قَابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنَى»^[۲۵۶]برسد. اینها نشان دهنده مقام انبیاء نزد خداوند است. ارتباط میان عالم پایین و عالم بالا امری غریب و جالب است. رسیدن به این مقام برای همگان میّسر نیست. لذا انبیاء خود را نماینده عالم بالا و دارای ارتباط با این عالم می‌دانند و علوم و معارفی را به بشر نشان می‌دهند که همگی برگرفته از عالمی خاص و محصول قرب الهی است.
۹ـ امتحان الهی:
خداوند علّت رؤیای پیامبر را امتحان مردم می‌داند: «وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤْیَا الَّتِی أَرَیْنَاکَ إِلا فِتْنَهً لِلنَّاسِ‌»^[۲۵۷]وقتی پیامبر اسلام دید که بعد از او بنی امیه سرکار خواهند آمد سخت ناراحت شد و در روایت آمده که حضرت تا آخر عمر خندان دیده نشد. خداوند این خبر و مکاشفه‌ را برای امتحان مردم دانسته است. زیرا مردم با دانستن این خبر آمادگی برای ورود در این امتحان را پیدا نمودند و با این حال امتحان‌ها را به درستی انجام ندادند.
۱۰ـ‌ ردّ خواسته‌های نادرست:
یکی از فوائد ذکر تجربه‌های دینی پاسخ گویی به سؤالات احتمالی مردم است. یکی از سؤالاتی که در زمان پیامبر و بعد از او تا زمان ما باقی است بحث رؤیت خداوند است. خداوند در قرآن داستان مکاشفه حضرت موسی را ذکر می‌کند، تاهمگان بدانند که چنین مکاشفاتی غیر ممکن است و چنین درخواستهای نادرستی را مطرح نکنند. « لَنْ تَرَانِی »^[۲۵۸] پاسخ همیشگی به این درخواست است.
۱۱-شناخت خداوند متعال:
خداوند در قرآن به ما گوشزد می‌کند که در آیات انفسی و آفاتی دقّت کنیم « سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الآفَاقِ وَفِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ »^[۲۵۹]مراجعه به آیات انفسی و آفاتی راه برای شناخت خداوند مهیا می‌کند. اگر کسی تعلّق این موجودات را به خداوند بفهمد به خداوند می رسد. و لذا یکی از فوائد تجارب دینی شناخت خداوند است. و در حدیث مشهور وارد شده است که « من عرف نفسه فقد عرف ربّه» کسی که خودش را شناخت، خدا را شناخت. این آیه اولین آیه‌ای است که در عرفان مورد بررسی قرار می‌گیرد، و ما را به حقیقت مشاهده و مکاشفه آشنا می سازد.
۱۲- زنگار زدائی:
خداوند دلیل حجابها را زنگارهای قلب می‌داند ودر آیات متعددی به آنها اشاره می‌کند و همین امور را مانع مکاشفه توصیف می‌کند در حقیقت پی بردن به این نکته انسان را در راه تزکیه نفس و اصلاح نفس قرار می‌دهد و همین هدف قرآن است. «أُولَئِکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ …»^[۲۶۰]
۱۳- نشان دادن اوج کفر و عناد مشرکان:
خداوند در قرآن متذکر می‌شود اگر هر نوع آیه‌ای برای مشرکان نازل شود ایمان نخواهند آورد. این به خاطر اوج دشمنی و کینه نسبت به اسلام است. «وَلَئِنْ أَتَیْتَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ بِکُلِّ آیَهٍ مَا تَبِعُوا قِبْلَتَکَ‌»^[۲۶۱] حتی اگر مردگان با آنها حرف بزنند و فرشتگان را هم ببینند ایمان نمی‌آورند.