در این حال، برخی از گزارش های رسمی و غیر رسمی حاکی از فرار مالیاتی بسیار بالا فقط از ناحیه سوء استفاده از کد اقتصادی است و ‌به این ترتیب به نظر می ر سد، مسئولان امر باید در اجرای سریع تر طرح جامع مالیاتی یا نظام مالیات برارزش افزوده، گام های اساسی بردارند. (احمدی و همکاران ۱۳۸۷)

 

۲-۵-۴-ناکارآمدی نظام مالیاتی ایران، علل و زمینه ها

 

اگرچه مالیات ستانی در ایران نوپا نیست و همچنین از وصول مالیات به طریق نظام شبه سیستمیدر حدود یک قرن در ایران می گذرد، اما همچنان نمیتوان ادعا کرد که نظام ‌مالیات‌گیری در ایران حتی شبیه کشورهای تقریبائ در حـال تـوسعه است. در هر صورت پایبندی به اصول و روش های نوین بشری در اجرای سیاست‌های توسعه، باید سرلوحهء کار مسوولان مربوطه قرار گیرد تا به ‌هدف‌های‌ مورد نظر در وصول حداکثر مالیات دست پیدا کنند. به نظر می‌رسد با توجه به تغییر و تحولات در نظام مالیاتی ایران از حدود یکسال پیش ‌به این طرف، بتوان امیدوارانه چشم به سوی نظام مطلوب مالیاتی داشت.

 

نظامیکه در سال‌های گذشته تبدیل بـه ویرانه هایی شده است که اصلاح ساختاری و بنیادی آن هزینه های زیادی می طلبد. در تحقیق حاضر به علل و زمینه‌های ناکارآمدی سیستم مالیاتی ایران از چهار بـعد قوانین و مقررات، فرآیندهای مالیاتی، مؤدیان و منابع انسانی پرداخته شده و در برخی موارد راهکارهایی جهت برون رفت از این مشکلات بیان می‌گردد (احمدی و همکاران ۱۳۸۷):

 

۱-قوانین ومقررات مالیاتی

 

یکی از مهمترین عوامل مؤثر در تضعیف و عدم اثربخشی سیاست‌های مالیاتی، پیچیدگی و ابهام در قوانین و مقررات مالیاتی است. این مسئله به تنهایی به کارایی اجرایی سیاست‌های مالیاتی صدمه وارد می‌کند. به منظور تضمین اثربخشی دستگاه مالیاتی در قدم اول باید قوانین و مقررات مالیاتی و حسابداری به طور جامع تعریف و تضمین شود. برای رویه ها و قوانین جدید باید مجوزهای جدید اخذ شود تا در مجمع القوانین کشوری و آیین نامه های مالیاتی ثبت شود. تغییرات قوانین مالیاتی به شدت به استانداردهای نوین حسابداری وابسته است. به عبارت دیگر بـاید مقررات مربوط به مؤدیان در نگهداری دفاتر و فاکتورها و چگونگی ارایهء آن ها به سازمان مالیاتی، به صورت شفاف تبیین شود. در نهایت برای پیاده کردن اصلاحات باید حمایت حاکمیت و آحاد مردم جلب شود.

 

به طور کلی قوانین خوب وکارآ، چندین خصوصیت و ویژگی به شرح ذیل را دارا هستند:

 

الف – کارایی

 

‌در مورد کارایی قانون، باید ‌به این نکته توجه کرد که آیا قانون مربوطه از نظر اجرای سیاست‌های مالیاتی، کارایی و اثربخشی را دارد به عبارت دیگر قانونی کارآ و اثربخش است که نتیجهء مورد نظر از تصویب آن حاصل شود. به عنوان مثال یکی از اهداف قانون برای الزام مؤدیان مالیات بر شرکت‌ها به منظور ارایهء اظهارنامه و ترازنامه و سود و زیان، می‌تواند شناخت کامل از نحوهء گردش مالی یک شرکت در اقتصاد و استفاده از اطلاعات مالی این شرکت برای ردیابی مفاسد مالی بنگاه های دیگر باشد. چنانچه این هدف قانون‌گذار، با ارایهء درست ترازنامه و سود و زیان شرکت‌ها حـاصل شود می گوییم قانون، کارآ (اثربخش) بوده است.

 

ب – سازماندهی

 

سازماندهی منطقی باعث درک و فهم بهتر مؤدیان و کاربران از قانون مالیاتی می شود. سازماندهی قانون ‌به این مفهوم است که مقررات مربوط به یک بخش خاص، همگی در کنار آن باشند به عبارت دیگر مطالب مربوط به هم تا جایی که امکان دارد در کنار هم باشند. به عنوان مثال مؤدیان مالیاتی اشخاص حقوقی (شرکت‌ها) در صورتی که تمام مطالب مربوط به اجراییات و مقررات فصل امور مالیاتی شرکت‌ها در یک فصل جداگانه لحاظ شده است خیلی کمتر دچار سردرگمی و ابهام خواهند شد.

 

ج – قابلیت درک

 

در صورتی که بخواهیم قابلیت درک یک متن افزایش یابد، اولا باید عبارت یک متن کوتاه باشد و ثانیاً از کلمات مرموز و غیرشفاف جلوگیری به عمل آید به عبارت دیگر، متنی گویا و ساده ارائه کرد. حامیان استفاده از زبان ساده در قانون نویسی خواهان پرهیز از زبان حقوقی برای نیل به قانونی آسان و همه فهم هستند به عبارت دیگر تا جایی که امکان دارد باید از کلمات حقوقی و یا کلماتی که معروف به لغتنامه ای هستند پرهیز کرد به عنوان مثال میتوان به جای عبارت «کمیسیون تقویم املاک»، عبارت “کمیسیون (هیات) ارزیابی املاک” را به کار برد.

 

د – انسجام

 

مفهوم انسجام به دو گونه قابل فهم است: اول اینکه می‌تواند به معنی ارتباط معنی دار عناصر یک قانون با یکدیگر باشد و دوم اینکه با سایر مقررات و قوانین انسجام داشته باشد. به عبارت دیگر باید اطمینان یافت که قانون مالیاتی با بقیهء نظام حقوقی تلفیق شود. به عنوان مثال قانون مالیات‌های مستقیم نـبـایـد بـه هیچ عنوان با اصول و استانداردهای حسابداری و حسابرسی مغایرت و ناهماهنگی داشته باشد و یا در خود قانون، فصل مربوط به اشخاص حـقیقی با فصل مربوط به اشخاص حقوقی (شرکت‌ها) ناهماهنگ باشد به طوری که بعضی از مشاغل در قالب اشخاص حقوقی و بعضی دیگر در قالب اشخاص حقیقی تعریف شوند.

 

۲- فرآیندهای مالیاتی

 

ذیلاً به مواردی از قوانین و مقررات مالی ناظر بر انجام امور مالی وزارتخانه ها ، سازمان ها و مؤسسات دولتی اشاره می شود:

 

۱- قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

 

۲- قانون محاسبات عمومی

 

۳- قانون دیوان محاسبات کشور

 

۴- قانون بودجه کل کشور

 

۵- قانون برنامه ی پنج ساله توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی

 

۶- قانون امور استخدامی کشور

 

۷- قانون تنظیم بخشی از مقررات عمومی دولت

 

۸- قانون برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین

 

۹- قانون مالیات های مستقیم

 

۱۰- قانون تأمین اجتماعی

 

۱۱- قانون کار

 

و دیگر قوانین و مقررات مالی و نیز آیین نامه های مالی و محاسباتی که حسب مورد توسط مراجع قانونی تصویب و مبنای انجام فعالیت های مالی و امور حسابداری واقع می‌شوند. (همان منبع)

 

۲-۱-۹- اولویت بندی شاخص های بودجه ای از نظر میزان اهمیت ، بر اساس آزمون فریدمن

 

۱- قابلیت کنترل و مدیریت هزینه

 

۲- قابلیت اولویت بندی نیازهای سازمان

 

۳- قابلیت نظارت بر عملیات دستگاه

 

۴- قابلیت کنترل نتایج و میزان تحقق اهداف

 

۵- قابلیت تسهیل فرایند تصمیم گیری در سازمان

 

۶- قابلیت مرتفع نمودن نیازهای مدیریت

 

۷- قابلیت تحلیل هزینه ها

 

۸- قابلیت برخورداری از شفافیت لازم

 

۹- قابلیت تخصیص بهینه منابع

 

۱۰- قابلیت شناسایی و نمایش کارایی هزینه ها و مخارج صورت گرفته در بودجه

 

۱۱- قابلیت تدارک اطلاعات بهنگام و به موقع

 

۱۲- قابلیت تغییر رویه حسابداری از نقدی به تعهدی

 

۱۳- محاسبه و گزارش انحرافات هزینه

 

۱۴- قابلیت افشا اطلاعات مالی به نحوی مطلوب و با مبالغ درست

 

۱۵- قابلیت ارزیابی عملکرد نیروی انسانی

 

۱۶- قابلیت ضابطه مند نمودن و ممانعت از قدرت چانه زنی در تخصیص منابع

 

۱۷- قابلیت نمایش مؤلفه ها و اجزاء هزینه

 

۱۸- قابلیت تدارک اطلاعات قابل اتکا – قابل مقایسه و قابل فهم

 

۱۹- قابلیت ایجاد حصول اطمینانی معقول ، از نبود اشتباه و یا تحریفی با اهمیت

 

۲۰- قابلیت تهیه و تنظیم گزارش تفریغ بودجه تلفیقی

 

۲۱- رعایت استانداردهای حسابداری (رسولیان – ۱۳۸۶)

 

۲-۲- بخش دوم مقدمه بودجه ریزی عملیاتی

 

مقدمه

 

تحولات و پیچیدگی های عصر حاضر نیاز دولت‌ها را جهت اعمال تدابیری منطقی به خصوص اقدام به برنامه ریزی صحیح ، تصمیم گیری و مدیریت علمی و ایجاد هماهنگی در امور مربوط به نیازمندی‌های جوامع مطرح ساخته است. استفاده از روش های نوین بودجه بندی علاوه بر اینکه از کندی کار دستگاه های دولتی و اسراف اموال عمومی جلوگیری می‌کند ، در پیشبرد مقاصد اجتماعی و اقتصادی نیز بسیار مؤثر بوده و دولت ها از این طریق می‌توانند منابع ملی را به نحو عادلانه و مطلوب در بین اهداف مطلوب جامعه توزیع می نمایند.

 

از آنجا که در سیستم بودجه ریزی سنتی عوامل مهمی چون اثربخشی ، کارایی ، صرفه جویی و بازدهی در قبال صرف منابع نادیده گرفته می‌شوند لذا از منابع بدرستی استفاده نشده و حتی به هدر می‌روند. از طرفی افزایش یا کاهش بودجه دستگاه‌ها تابع تصمیمات سیاسی و اعمال نفوذ اشخاص و قدرت چانه زنی آن ها بوده و میزان ‌پاسخ‌گویی‌ مدیران و سنجش میزان مسئولیت پذیری آنان کمرنگ می‌باشد. علاوه بر این در کشور ما بودجه با مسائل اقتصاد کلان مانند رشد اقتصادی ، بیکاری ، اشتغال و تورم و به طور کلی رونق و رکود اقتصادی در ارتباط است و از سوی دیگر در اکثر سال ها با کسری بودجه مواجه است.

 

با توجه به مزایای بودجه عملیاتی و نقایص و کاستی های بودجه ریزی سنتی موجود کشور ، لزوم اجرای بودجه عملیاتی به عنوان یک روش نوین در بودجه ریزی سنتی به شدت احساس می‌گردد. با توجه به اهمیت موضوع ، این پژوهش در پی آن است که بودجه عملیاتی را در مرحله اجرای بودجه مورد بررسی قرار دهد.

 

۲-۲-۱- مفهوم بودجه ریزی عملیاتی

 

بودجه ریزی عملیاتی نوعی سیستم برنامه ریزی ، بودجه ریزی و ارزیابی است که بر رابطه بودجه هزینه شده و نتایج مورد انتظار تأکید می‌کند. در چارچوب بودجه ریزی عملیاتی، بخش های مختلف اداری بر اساس استانداردهای مشخصی تحت عنوان شاخص های عملکرد پاسخگو هستند و بودجه ریزی عملیاتی ‌بر اساس اولویت امورونتایج قابل اندازه گیری تخصیص داده می‌شوند. بودجه عملیاتی محصول برنامه ریزی استراتژیک است که درآن تصمیمات مربوط به تخصیص بهینه منابع برپایه نتایج پذیرفته شده و محرک های سازمانی مربوط به اهداف کلی ، اختصاصی، استراتژی ها و برنامه های عملیاتی هر سازمان صورت می‌گیرد. بعد از تهیه برنامه استراتژیک، هر سازمانی که اعتبارات دولتی دریافت می‌کند بودجه خود را طوری تهیه و تنظیم می‌کند که تصمیم گیری های دارای اولویت مربوط به برنامه استراتژیک خود رامنعکس کند . پس تقاضای بودجه توسط سازمان بیانگر نیازهای آن سازمان برای اجرای نتایج دارای اولویت در برنامه استراتژیک خود می‌باشد. بودجه ریزی عملیاتی یک برنامه تلفیق عملکرد سالانه وبودجه سالانه می‌باشد که روابط بین سطح اعتبارات برنامه و نتایج مورد انتظار را نشان می‌دهد. همچنین تأیید می‌کند که یک هدف یا مجموعه ای از هدفها باید با مقدار معینی از اعتبارات به دست آید. یک بودجه عملیاتی علاوه بر تخصیص هزینه های فعالیت، همه فعالیت‌های (مستقیم و غیرمستقیم) مورد نیاز برای پشتیبانی یک برنامه را تعریف و تعیین می‌کند.

 

۲-۲-۲- تعریف بودجه عملیاتی

 

عبارت است از یک برنامه سالانه به همراه یک بودجه سالانه که رابطه میان میزان وجوه تخصیص یافته به هر برنامه با نتایج به دست آمده از اجرای آن برنامه را نشان می‌دهد. این بدان معنی است که با هر میزان مخارج انجام شده در هر برنامه ، می باید مجموعه معینی از اهداف تامین شود .

 

۲-۲-۳-ویژگی‌های بودجه عملیاتی

 

• • چارچوب زمانی برای انجام بودجه عملیاتی باید واقع گرایانه باشد.

 

• • برنامه های استراتژیک می بایست با معنی ، با تفکر و ‌بر اساس نیازها و بر مبنای داده ها و اطلاعات و به منظور تهیه بودجه عملیاتی باشد.

 

• • شکل بودجه عملیاتی باید ساده و قابل فهم باشد تا اجرای آن بهتر و ساده تر صورت گیرد

 

• • قوه مجریه و مقننه نیازمند فهم هدف و روابط حاکم بر بودجه عملیاتی هستند به طوری که تعهدات اجرای بودجه عملیاتی نمایان شود.

 

• • نتایج اغلب خارج از کنترل هستند.

 

• قانونگذاران باید نقش فعال تری در اجرای بودجه عملیاتی اجرا کنند.

 

او در زمینه ی روش رهنمودی و مستقیم تحت تأثیر هرتزبرگ^[۱۰] (مبتکر شیوه ترغیبی درمان) می‌باشد (شفیع آبادی و ناصری ،۱۳۸۶، ص ۵۴).

 

این رویکرد به عنوان یک نظریه ی شناختی به فرآیندهای درونی ارگانیزم اشاره دارد. الیس نظریه^[۱۱] (S-R) را نمی پذیرد و ‌در مورد انسان بر اساس نظریه ی یادگیری ^[۱۲](S-O-R) فکر می‌کند در این الگو نحوه ای که فرد رویداد محرک را پردازش می‌کند در تعیین نوع پاسخ هایی که داده می شود بسیار مهم است به طوری که محرک ها نیستند که اهمیت دارند بلکه برداشت های فردی و تعبیرهای او از رویدادها مهم است یعنی مستقیما B به C منجر می شود.

 

الیس منشأ اضطراب و رفتار ناسازگار را چنین بیان می‌کند : افرادی که خشم و مشاجره با دیگران را ناپسند می دانند از ترس اینکه مبادا مورد تأیید دیگران قرار نگیرند غالبا خشم و احساسات منفی خود را بروز نمی دهند. در نتیجه اضطراب ایشان به حمله وحشت و احساس درماندگی و افسردگی مبدل می شود اینان خود را درمانده ی احساس می‌کنند چون عقیده دارند حالشان هرگز خوب نمی شود و مشکلاتشان حل نشدنی است. ‌بنابرین‏ اختلالات عاطفی و ناسازگاری آن ها ریشه در تحریف های شناختی و استنتاج های نادرست دارد که با تغییر افکار می توان احساسات را تغییر داد و بر ترس و نگرانی، عصبیت و هراس های روانی غلبه کرد (صدیقی ۱۳۸۵، ص ۳۳).

 

اساس نظریه الیس

 

الیس ‌در مورد انسان معتقد است : انسان ذاتا تمیلات بیولوژیکی نیرومندی برای تفکر و عمل به شیوه ی خاص دارد و به جهت منطقی یا غیر منطقی تفکر و عمل فرد تابع محیط خانواده و فرهنگی است که در آن رشد می‌یابد فرد در جهت تخریب نفس و امور بد گام بر می‌دارد و آمادگی ذاتی شدیدی برای تفکر غیرمنطقی و غیرعقلانی دارد و تمایل مفرطی به سهل انگاری در تغییر رفتار خویش دارد.

 

انسان می‌خواهد وابستگی خود را به بسیاری از اسطوره ها و تعصبات خانوادگی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی، که از دوران اول زندگی آموخته است حفظ کند.

 

می‌خواهد خواست ها و ترجیحات شخصی را به صورت نیازهای مبرم جلوه دهد و مراقبت و احتیاطی افراطی در امور خویش داشتهباشد ، انسان نیاز مفرطی دارد که جود را برتر از دیگران و صاحب همه ی مهارت ها بداند باپرداختن به تفکر آرزومندانه، توقع خوبی و خوش رفتاری مداوم از دیگران، محکوم کردن خود درمواردی که ضعیف عمل می‌کند تمایل عمیقی به زودرنجی و برآشفتگی عاطفی نشان می‌دهد.

 

ازنظر الیس اگر انسان ‌به این تمایلات طبیعی و در عین حال غیر سالم نرسد خود، دیگران و دنیای خارج را مورد مذمت و نکوهش قرار می‌دهد او ‌در مورد مکانیزم های دفاعی می‌گوید که دفاع های شخصی ناشی از محکوم سازی است، انسان برای محکوم نکردن خود، دفاع ها را بر می گزیند تا اضطراب را از خود دور کند. هر فردی عملا در مواردی رفتار غیرمنطقی از خود نشان می‌دهد حتی افرادی هم که نسبت به رفتارهای نامعقول و غیرمنطقی آگاهی دارند و با آن ها مخالفت می‌کنند ممکن است اسیر این گونه رفتارها شوند (ساعتچی،۱۳۸۲).

 

انسان موجودی اجتماعی است و تلاش می‌کند تا رفتار خود را با انتظارات دیگران تطبیق دهد.

 

انواع باورهای غیرمنطقی

 

در نظریه الیس باورهای غیرمنطقی که یک فرد می‌تواند داشته باشد شامل موارد زیر است :

 

۱-تفکر غیر منطقی تأیید دیگران^[۱۳] :شما بر اینباورید که نیاز به حمایت و تأیید افرادی دارید که آن ها را می شناسید و یا به آن ها علاقه دارید. این تفکر می‌تواند به دلایل متعددی برای انسان مشکلاتی را ایجاد کند. برای مثال خواهان مورد تأیید دیگران بودن سبب می شود که فرد خودش را به خاطر اینکه آیا می‌تواند حمایت ‌و تأیید دیگران را به دست آورد یا نه، ناراحت ویا نگران کند.چنانچه این حمایت را به دست آورد آنگاه نگران خواهد بود که مبادا آن را دوباره از دست بدهد.

 

نگران بودن ‌در مورد به دست آوردن حمایت دیگران، بر تصمیم و عملکرد فرد در زندگی اش تأثیرمی گذارد.

 

اینکه مورد تأیید و تصویب تمام اطرافیان باشیم هدفی است غیرقابل دسترسی چرا که هر کاری که

 

فرد انجام دهدممکن است بعضی آن را تأیید کنند وعده ای آن را رد کنند و گروهی نیز نسبت به آن

 

بی تفاوت باشند. ‌بنابرین‏ انسان اگر زندگی خود را طبق میل و آرزوهای خویش اداره کند مردم وی را مورد تأیید و حمایت خود قرار خواهند داد اگرجه ممکن است آن ها همان مردمی نباشند که وی خواستار تأیید آن هاست. ولی اساسا برای اینکه خشنود باشید و از زندگی خود بهره مند شوید بهترین توصیه این است که « اگر چه معمولا لذت بخش است که افراد مهم زندگی ام مرا دوست داشته باشنداما ضروری و الزامی نیست.» اگر فردی به دنبال تأیید و حمایت دیگران باشد کمتر خود رهبر و بیشتر ناامن و مضطرب و ناقص نفس خویش خواهد شد (وودز،۱۹۹۳ به نقل از مومن زاده،۱۳۸۱)

 

۲-تفکر غیرمنطقی توقع بیش از حد (انتظارات زیاد از خود^[۱۴]) : شما براین باورید که فردموقعی هستید، می توانید به اهداف خود دست یابید و در کاری که متعد به انجام آن می شوید، دارای صلاحیت لازم هستید و داوری شما راجع به شایستگی خودتان به عنوان یک فرد بر اساس انجام موفقیت آمیز کارهایتان است این تفکر نیز امکان پذیر نیست و تلاش وسواسی در راه کسب آن، فرد را به اضطراب می کشاند و ‌به این ترتیب زندگی فرد همواره با شکست همراه خواهد بود بهتر است تفکر منطقی زیر جانشین آن شود « مطلوبست که من از وقت و انرژی خود به صورت کاملی استفاده کنم و در کارهایم به نتایج مثبتی برسم، اما ضرورت ندارد که صد در صد موفق شوم.» (وودز، ۱۹۹۳ به نقل از مومن زاده ۱۳۸۱، ص۲۲).

 

۳- تفکر غیرمنطقی سرزنش کردن : شما بر این باورید که گروهی از مردم شرور وبدذات هستند وباید به شدت تنبیه و مذمت شوند؛ و اگر اشتباهی از آنان سر زند، باید به شدت مورد سرزنش و انتقاد قرار گیرند این تفکر نیز غیرعقلانی است زیرا معیار مطلقی برای درست و نا درست وجود ندارد و انسان در انتخاب خود کاملا آزاد نیست. تمام انسان ها مرتکب خطا و اشتباه می‌شوند.

 

۴- زیان مادی

 

خطر و خسارتی قابلیت پوشش بیمه ای دارد که حاوی زیان مادی و قابل تقویم به پول باشد. مسائل عاطفی و موارد مشابه آن قابلیت بیمه شدن ندارند و همچنین حادثه ای که موجب رعب و وحشت شود لیکن خسارتی ایجاد نکند، مانند رعد و برق، نمی تواند بیمه شود.

 

۵- خسارت معین

 

رویدادی که موجب وارد آمدن خسارت به مورد تحت پوشش بیمه می شود، در اصل باید در زمان و مکانی معلوم و ناشی از علتی معلوم باشد. آتش سوزی، تصادفات اتومبیل و صدمات کارگران تابع این معیار هستند. سایر گونه های خسارات تنها از نظر تئوری تعریف می‌شوند. به عنوان مثال بیماری های ناشی از شغل ممکن است از کار در شرایطی زیانبار در طولانی مدت به وجود بیایند که در این مورد، زمان، مکان یا علت معینی را نمی توان تشخیص داد. به طور کلی، مکان و علت خسارت باید تا آن اندازه واضح باشند که هر فردی با اطلاعات کافی بتواند این عناصر را در آن تشخیص دهد. حوادثی که اتفاق می افتند باید از خسارت های قابل لمس باشند.

 

۶- رویداد تصادفی و غیر ارادی

 

رویدادی که موجب ایجاد خسارت می شود باید اتفاقی و خارج از اختیار و کنترل ذینفع بیمه بوده و چاره ای در پیشگیری از وقوع آن وجود نداشته باشد.

وقایعی که حاوی عناصر غیر قابل پیش‌بینی نظیر خطرات احتمالی رایج در امر تجارت (نظیر سود و زیان) باشند، عموماً قابل بیمه شدن نیستند. همچنین حوادث عمدی برای انتفاع از بیمه، شامل پوشش بیمه نیستند. خسارات تدریجی مانند موارد ناشی از استهلاک کالاها و ساختمان‌ها یا نور آفتاب نیز قابلیت پوشش بیمه ای ندارند.

 

۷- خسارت قابل توجه

 

خسارات را می توان به ۳ گروه تقسیم کرد:

 

– خسارات کم و جزئی: این خسارات ارزش بیمه شدن ندارند زیرا ساز و کار بیمه گری و پرداخت خسارات آن ها هزینه ای بیش از مبلغ خسارت دارد. ‌بنابرین‏ شرکت های بیمه چنین مواردی را بیمه نمی کنند و درصورت بیمه کردن چنین مواردی سعی دارند این خسارات را جزو فرانشیز حساب کنند. فرانشیز در قراردادهای بیمه خسارات کوچک و جزئی را بر عهده بیمه گذار قرار می‌دهد.

 

– خسارات متوسط : این خسارات نظیر آتش سوزی منازل، کارخانه، تصادف اتومبیل و امثال آن خسارات مطلوب بیمه ای هستند.

 

ابعاد خسارت می بایست از نظر مالی قابل توجه و در حدی باشد که بیمه گذار قادر به جبران آن نباشد. حق بیمه می بایست هزینه پیش‌بینی شده خسارت، علاوه بر هزینه صدور و اجرای بیمه نامه و محاسبه خسارات (هزینه های اداری) را تحت پوشش قرار داده و همچنین سرمایه لازم برای حصول اطمینان از توانایی پرداخت بیمه گر در قبال ادعاهای بیمه گذار را تامین کند.

 

– خسارات زیاد و کلی – خسارات عام مانند زلزله یا آبلرزه (سونامی) هزینه زیادی دارند و برخی خسارات انسانی نظیر سقوط هواپیمای مسافری و یا غرق کشتی نفتکش و پخش شدن نفت آن دارای خسارات کلانی هستند. شرکت های بیمه در این موارد تلاش می‌کنند با بیمه مشترک و بیمه اتکایی تا حد ممکن ریسک خود را کاهش داده و منتقل کنند.

 

۸- توان پرداخت حق بیمه

 

اگر احتمال وقوع حادثه ای زیاد بوده یا هزینه جبران خسارت آن رویداد آنقدر هنگفت باشد که حق بیمه آن در رابطه با خدمات ارائه شده سنگین گردد، احتمال آنکه حتی با وجود شرکت بیمه گر، کسی اقدام به خرید بیمه نماید، بسیار کم است. علاوه بر آن حق بیمه نمی تواند تا آن اندازه زیاد باشد که کوچک ترین احتمال ضرری را متوجه بیمه گر ننماید. اگر چنین احتمالی در قرارداد بیمه وجود نداشته باشد، اطلاق بیمه به آن دشوار است.

 

۹- امکان محاسبه احتمال وقوع خسارت

 

در هر مورد بیمه ای لازم است بیمه گر بتواند احتمال وقوع خسارت را برآورد کند. هر چند ممکن است این عامل دقیقاً قابل محاسبه و برآورد نباشد، اما لازم است تخمینی نزدیک به واقع از آن ها داشت.

 

برآورد دقیق احتمال وقوع خسارت کلاً امری است علمی و تجربی که شرکت های بیمه در طول سالها فعالیت خود با روندای آن آشنا می‌شوند و دانش کار آنان است.

 

در صورت برآورد دقیق از احتمال وقوع خسارت، برآورد مقدارخسارت پرداختی به سهولت صورت می‌گیرد و بیمه گر بر مبنای آن می‌تواند حق بیمه را به درستی تخمین بزند.

 

۱۰- خطر محدود و خسارت های عظیم

 

اغلب مواقع خطر اصلی از انباشتگی زیاد موارد بیمه ناشی می شود. اگر رویدادی یکسان موجب وارد آمدن خسارت به شمار زیادی از بیمه شدگان یک شرکت بیمه شود، توانایی بیمه گر در پرداخت خسارت با چالش مواجه خواهد شد. عموماً بیمه گران ترجیح می‌دهند تا از مبنای سرمایه خود، سهم اندکی را به خسارت ناشی از رویدادی واحد اختصاص دهند.

 

نمونه رایج این مورد، بیمه زلزله و طوفان است. در موارد حاد، انباشتگی تاثیری کلی بر صنعت بیمه می‌گذارد، زیرا سرمایه ترکیبی بیمه گران و بیمه گران اتکایی (مجدد) در مقایسه با خسارات بیمه گذاران مناطق در معرض خطر بسیار ناچیز است.

 

در مواردی که احتمال دارد پرداخت خسارت مورد بیمه به تنهایی از سرمایه کلی یک بیمه گر فراتر رود، در این موارد عموماً چندین بیمه گر در بیمه این اموال شریک می‌شوند (بیمه مشترک) و یا بیمه گری واحد آن ها را بیمه می‌کند و خطر احتمالی را در بازار بیمه اتکایی پخش می کند.

 

گفتار دوم : اعلام ریسک

 

تعیین ریسک موضوع بیمه از پیچیدگی و حساسیت خاصی برخوردار است. در مواردی بیمه نامه واحد ، ریسکهای متفاوت و مرتبط گوناگون را پوشش می‌دهد. اعلام ریسک‌های موضوع بیمه از عمده‌ترین تعهدات بیمه گذار محسوب می‌شود که در پی آن بیمه گر اجازه اظهار نظر ‌در مورد ریسک‌های موضوع تضمین را می‌دهد و امکان برآورد حق بیمه را فراهم می‌آورد. این تعهد مخصوص قرار داد بیمه است چون در دیگر عقود، مطابق قواعد عمومی قراردادها، هر یک از طرفین می‌تواند تنها متعرض مطالب و اطلاعاتی شود که در جهت منافع خود اوست و از گفتن مطالب دیگر خودداری کند و چنانچه در اثر عدم اطلاع کافی از مشخصات و کیفیت موضع عقد اشتباهی برای طرف دیگر ایجاد شود، این اشتباه تنها در صورتی مؤثر است و موجب بطلان عقد می‌شود که در کیفیت و مشخصات اصلی موضوع معامله باشد.

 

ولی بیمه عقدی است مبتنی بر حسن نیت که در آن بیمه گر به اعلانات بیمه گذار اطمینان کرده و اساس تعیین نرخ بیمه و اجرای قرار داد بیمه را بر آن بنا می‌نهد از طرف دیگر، از آنجا که بیمه عقدی مستمر است، در طول عقد ممکن است ریسک تحقق حادثه تغییر کرده و بالاخص افزایش یابد؛ به همین دلیل قانون بیمه گذار را مکلف کرده که نه تنها ریسک‌های موجود در هنگام انقعاد قرار داد را صادقانه در اختیار بیمه‌گر قرار دهد ؛ بلکه تغییراتی را که در حین عقد بیمه ‌در مورد ریسک موضوع بیمه‌ای و می‌شود به بیمه‌گر اعلام کند.