“
” به راستی که دل ها خسته می‌شوند، همان طور که بدن ها خسته می‌شوند، پس نوبرانه ها و تازه یافته های حکمت را برای این دل ها بجویید. ” حضرت علی (ع)
“
رشد سریع سیستمهای تلفنی از راه دور در اوایل ۱۹۰۰ نقش مهمی در آموزش بازی نکردند تا اینکه فناوری های جدید کنفرانس از راه دور در دهه ۸۰ و ۹۰ معرفی شدند.
سیستمهای کنفرانس از راه دور امکان گفت و شنود و دیدن معلمان با فراگیران خود در زمان واقعی را فراهم می کند و هیچ تأخیری در انتقادات به وجود نمیآید حتی اگر آنها در اطراف کشور یا کل دنیا پخش باشند.
آموزش ار راه دور به طور فرایندهای فناوری های مختلف ارتباطی را برای افزایش توانایی‌های معلمان و فراگیران ترکیب می نماید. با گسترش ارتباط شبکه کامپیوتر در دهه ۸۰ و ۹۰ تعداد زیادی از مردم به کامپیوترهای مرتبط با خطوط تلفن دسترس پیدا کردند که به معلمان و فراگیران در ارائه کنفرانسها از طریق کامپیوتر کمک می نماید. آموزش از راه دور همچنین استفاده از کنفرانسهای کامپیوتری در صفحات وب را فراهم می کند که معلمان و فراگیران متن، تصاویر، صوت و گاهی ویدئو ارائه مینمایند (همان منبع).
روشهای بهره گیری از آموزش غیرحضوری مبتنی بر فناوری به اوایل دهه ۱۹۰۰ میلادی باز میگردد. در اواسط قرن بیستم برنامه های آموزشی متنوعی نیز وجود داشت و مجوز اولین رادیوی آموزشی دانشگاهی در سال ۱۹۲۱ صادر شد که اولین پایه شکل گیری آموزش الکترونیکی محسوب میگردد. در سال ۱۹۶۰ با تکامل و پیشرفت رسانه ها، تکنولوژی آموزش از راه دور نیز متغیر شد و بهجای تکیه بر سیستم پستی دانشگاهها با استفاده ترکیبی از ابزار جندرسانهای مالتیمدیا، جهت پشتیبانی آموزشی از دانشجویان ثبت نام مینمودند. بهگونه ای که علاوه بر انگلستان و آمریکا در سایر کشورهای اروپایی و آسیایی مؤسسات آموزش الکترونیکی توسعه یافت.
همچنین به روایتی دیگر در اواسط دهه ۱۹۷۰ دانشگاهها استفاده از اینترنت را به صورت جنبی آغاز کردند. از سال ۱۹۸۴، با آغاز پروژه کلاس مجازی در مؤسسه فناوری نیوجرسی، دانشگاهها و کالجهای دیگر نسبت به ارائه درسهایی از طریق اینترنت در ساختار مختلط در ایالت متحده اقدام نمودند (ربیع و همکاران ۱۳۸۱، بهنقل از قائدی، ۱۳۸۶).
اولین برنامه برخط توسط دانشگاه فونیکس در سال ۱۹۸۹ ارائه شد و دانشگاه مجازی کالیفرنیا با ائتلاف حدود ۱۰۰ دانشکده و دانشگاه با ارائه ۱۵۰۰ درس افتتاح شد. اما نخستین دانشگاه مجازی کامل که کلیه خدمات آموزشی و تمام درسها را بر خط ارائه مینمود در سال ۱۹۹۵ در کشور اسپانیا تأسیس شد. این دانشگاه، ابرتای کاتالونیا نام دارد (قائدی، ۱۳۸۶).
۲-۱-۱۱-۲: تاریخچه آموزش مجازی در ایران
آموزش مجازی در ایران نیز با آموزش از راه دور آغاز می شود که ابتداییترین و اولین نمونه آن آموزش مکاتبه ای می‌باشد که هنوز هم این نوع آموزش در کشور ما جریان دارد اما به طور رسمیتر در ایران دانشگاه ابوریحان بیرونی در سال ۱۳۵۰ شمسی برای نخستین بار نسبت به ارائه آموزش از راه دور، به صورت مکاتبه ای اقدام کرد. این دانشگاه در هشت رشته تحصیلی شیمی، فیزیک، ریاضی، زبان و ادبیات فارسی، آموزش و پرورش ابتدایی، اقتصاد و تعاون روستایی، مدیریت خدمات بانکی و مدیریت خدمات فنی به فعالیت پرداخت.
در سال ۱۳۵۲ دانشگاه آزاد ایران تأسیس شد که هدف اصلی تأسیس این دانشگاه افزایش ظرفیت نظام آموزش عالی برای تربیت نیروی انسانس متخصص و کارامد بود. از سال ۱۳۵۱ تا ۱۳۶۶ آموزش از راه دور در ایران وجود نداشت، اما در خلال این سالها انجام دادن مطالعات و بررسی های اولیه منجر به تأسیس دانشگاه پیام نور (۱۳۶۶) و آغاز به کار آن شد.
در سال ۱۳۷۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی، آموزش و پرورش را موظف به تأسیس مؤسسه‌ای برای ارائه آموزشهای نیمهحضوری و غیر حضوری کرد. که در سال ۱۳۷۵ اساس نامه این مؤسسه به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید. در سال ۱۳۸۲ با بهره گرفتن از اساس نامه مذکور، این مؤسسه تأسیس و راه اندازی شد. این مؤسسه به منزله نخستین نهاد رسمی سیاستگذاری و اجرایی در آموزش و پرورش ، در سال تحصیلی ۸۴-۸۳ راه اندازی شد. و اقدام به جذب دانش آموزان واجد شرایط کرد (طالبزاده و حسینی، ۱۳۸۶).
تاریخچه آموزش الکترونیکی نیز به زمان استفاده از ابزارهای کمک آموزشی سمعی – بصری شامل نمایش اسلاید، فیلمهای آموزشی در کلاس درس باز میگردد. پس از آن تلویزیون به عنوان یک رسانه آموزشی مطرح گردید و تلویزیون آموزشی ملی ایران رسماً به امر آموزش همگانی از طریق این رسانه در سراسر کشور پرداخت. در ادامه روند ایجاد آموزشهای مجازی و آزاد در ایران، در سطح آموزش عالی و دانشگاهی در پایان دهه ۷۰ آموزش مجازی در دستود کار دانشگاه تهران قرار گرفت و پروژه هایی تحت این عنوان آغاز شد. در سال ۱۳۸۰ سایت آموزش مجازی دانشگاه تهران با ارئه ۹ درس برای دانشجویان روزانه راه اندازی شد و از نیم سال اول تحصیلی همان سال، بهرهبردارس شد. در همان سال وزارت علوم از تأسیس دانشگاه اینترنتی خبر داد که تحت نظر آن وزارتخانه، ولی به صورت مؤسسه غیرانتفاعی نوع اول در سراسر کشور خدمات آموزشی ارائه خواهد داد. به دنبال آن تعدادی از دانشگاهها اعلام کردند که راه اندازی آموزش الکترونیکی را جز برنامه های خود قرار داده اند و در حال حاضر تعدادی از آنها دروسی را به صورت تکدرسی برای دانشجویان حضوری خود ارادئه کرده اند. درایران دانشگاه شیراز بهعنوان اولین دانشگاه کشور موفق به آغاز رسمی دوره آموزشی دانشگاه مجازی شدهاست. در این نوع آموزش عمده فعالیت‌های آموزشی از قبیل ثبتنام، انتخابواحد، دریافتمطالب، مذاکره با استاد از طریق شبکه رایانهای و در برخی موارد کلاسهای رفع اشکال و برخی کلاسهای آزمایشگاهی به صورت حضوری ولی با زمانبندی مناسب اجرا می شود (ضیاییپور، ۱۳۸۵).
۲-۱-۱۲: تغییر در آموزش عالی: عوامل و چالشها
سیستمهای آموزشی سراسر جهان با انبوه فشارهای اقتصادی و اجتماعی روبرو شده‌اند و دیگر قادر به تأمین نیازهای در حال افزایش اقتصادهای متکی به دانش نیستند. بنابرین چشمانداز آموزش همراه با تعامل تجاری و فرهنگ اجتماعی تغییر کرده‌است. دانشگاهها و یادگیرندگان با رشد بیحساب و کتاب اطلاعات مواجه شده‌اند وامکان تهیه دانش از منابع بیشتری نسبت به قبل برایشان مهیا شده است. افزایش رقابت و جهانی سازی نیاز را برای یادگیری گسترده و فراتر از مدت زمان مرسوم برای طول زندگی از یادگیری را ایجاد کرده‌است. در این میان برخی عوامل منجر به تغییر شکل آموزش شده‌اند و در ادامه آموزش عالی را با چالشهایی مواجه کرده اند:
۲-۱-۱۲-۱: عوامل تغییر[۴۱]:
برخی عوامل وجود دارند که واسطه و عامل تغییر شکل دانشگاهها در عصر حاضر میباشند. در ادامه این عوامل به طور خلاصه بیان شده‌اند:
- جهانی سازی[۴۲]
دید جهانیسازی مرز بین ملتها و کشورها را از بین میبرد. در حوزه اقتصادی، مزیت جهانی شدن این است که خدمات و افراد در سراسر جهان به طور فزایندهای به صورت فوری در دسترس هستند. در این شرایط شده تغییر رابطه تولید دانش و تدریس و یادگیری ناگریز است. جهانی سازی باعث از بین رفتن مرزهای آموزشی شده و نظامهای آموزشی کشورها را در مقابل دیگر نظامهای آموزشی جهان نفوذپذیر می کند. و در نتیجه بیشتر بر برنامه درسی بین المللی تأکید می شود (ماسون، ۲۰۰۶).
“
آینده ای که امروزه پیش‌بینی می شود از راه خواهد رسید. اگر ما بدانیم که آینده چگونه باید باشد، می‌توانیم بر آن تأثیر بگذاریم. فرزندان ما در کلاس های درس از روش هایی بهره می گیرند که پنجاه سال پیش به کار می‌رفت و اگر ما می‌خواهیم آنان را برای آینده آماده کنیم، باید درک درستی از روش های آموزشی نوین پیدا کنیم.
از آن جا که قواعد علمی و دانش بشری دائماً در حال پیشرفت و جایگزینی هستند، ما باید به دانش آموزان مهارت های فراگیری علوم را هم بیاموزند تا هیچ گاه در تنگنا قرار نگیرند. یادگیری مشارکتی یا آموزش از طریق همیاری، رویکردی جدید در آموزش دنیا است که هدف های عمده آن عبارتند از: درگیر کردن دانش آموزان در فرایند یادگیری، از بین بردن حالت تک بعدی و معلم محور کلاس ها و ایجاد علاقه و انگیزه به یادگیری فعال در دانش آموزان. با توجه به تغییرات و پیشرفت های سریعی که در علوم روی می‌دهد، دانش آموزان ما نیازمند روش هایی هستند که از طریق آن ها به مهارت های یادگیری دست یابند تا خود بتوانند علوم را بهتر و سریع تر و همگام با پیشرفت ها بیاموزند. روش یادگیری مشارکتی یا آموزش از طریق همیاری دانش آموزان را در این امر یاری می‌دهد(جانسون و جانسون[۱]، ۲۰۰۰).
اﻣﺮوزه ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ داﻧﺶآﻣﻮزان ﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻬﻢ ﺑﺮای ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻈﺎمﻫﺎی آﻣﻮزﺷﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ، ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﻫﻤﻮاره ﺑﺮای ﻣﻌﻠﻤﺎن، داﻧﺶآﻣﻮزان، واﻟﺪﻳﻦ، ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان، و ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺑﺮای ﻣﺜﺎل، ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﻳﺎدﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻼکﻫﺎی ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد و پیشرفت تحصیلی فراگیران بستگی به کیفیت تدریس معلمان و بهره گیری از روش های تدریس فعال دارد .روش های فعال تدریس به روش‌هایی اشاره دارد که بتواند فعالیت‌هایی دانش‌آموزان را تقویت و یادگیری را به یک جریان دو سویه تبدیل نماید ( فضلی خانی ، ۱۳۷۸ )
بنابرین معلم باید فراگیران را با مطالب یادگرفتنی درگیر سازد و راه و روش دانستن را به آن ها بیاموزد نه اینکه صرفاً به انتقال اطلاعات و معلومات اکتفا کند .بعضی اوقات ، معلمان مطالب زیادی را تدریس می‌کنند ولی بعداً متوجه می‌شوند دانش‌آموزان می‌توانند حتی مقدار کمی از آنچه که را که مطرح شده است بازگو نمایند .راستی دلیل این امر چیست ؟ چرا، گاهی بعد از ارائه توضیح مفصل در مورد موضوعی فراگیران نمی‌توانند حتی بخش کوچکی از آن موضوع را بازیابی کنند ؟ چرا دانش‌آموزان بجای درک معنائی مطالب ، به حافظه خود فشار می‌آورند ؟
در پاسخ به این سوالات می‌توان بی توجهی معلمان به روش های یاددهی یادگیری یعنی به کار نگرفتن روش های فعال در آموزش را دلیل اصلی قلم داد کرد .به همین ، دلیل ، کیفیت آموزشی در بسیاری از مدارس از سطح مطلوب برخوردار نیست و دانش‌آموز اغلب مطالب را حفظ ، و پس از پایان یافتن امتحانات آن ها را فراموش می‌کند . به کارگیری روش های فعال تدریس باعث می‌شود تا یادگیری تا عمق جان دانش‌آموزان رسوخ کند و نه تنها یافته ها و کشفیات خود را به سادگی فراموش نکنند بلکه در طول زندگی آن را به صورت کاربردی به کار ببرند . در این تحقیق نیز بدون غفلت از سایر متغیرهای مهم نظیر پیشرفت تحصیلی و… تاثیر روش تدریس جیگ ساو وروش تدریس یادگیری در حد تسلط دانش آموزان مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت و امید است که روزنه برای مطالعه و تحقیق بیشتر و گامی برای فرایند یاددهی و یادگیری باشد.
جیگ ساو (تقسیم موضوع به بخش های مختلف)
روش جیگ ساو یک متد ویژه مشارکتی است که نزدیک به سه دهه پیشینه موفقیّت و سودمندی را در ابعاد مختلف تربیت به همراه دارد، توانسته است در کاهش تضادها و نابرابری های نژادی، ایجاد جو مثبت و پویای یادگیری، نقش ارزنده ای را ایفا نماید(رابرت[۲] ، ۲۰۰۷).
روش جیگ ساو یکی از ویژگی های برجسته را نسبت به سایر روش های ویژه یادگیری مشارکتی دارد که درآن افراد، تیم های ویژه و تخصصی پیرامون آن قسمت از بحث یا موضوعی که انتخاب کرده‌اند، تشکیل می‌دهند و این امر فرصت ویژه ای برای تمرین مهارت مسئولیت پذیری و سایر مهارت های اجتماعی است(آرونسون[۳]، ۲۰۰۰).
این روش یکی از الگوهای روش تدریس مشارکتی است که برای محیط های آموزشی مناسب می‌باشد، و در سال ۱۹۷۸ توسط آرونسون به کار برده شد. در این روش فراگیران به گروه‌های ۴ تا ۵ نفره تقسیم می‌شوند. آرونسون گروه‌های ۶ نفره تشکیل داد، ولی امروزه با توجه به نتایج تحقیقات بسته به شرایط، تعداد اعضای گروه فرق می‌کند.
روش جیگ ساو به وسیله اسلاوین در سال ۱۹۸۶ اصلاح شد در این روش دانش آموزان به گروه‌های ۴ یا ۵ نفره تقسیم می‌شوند. در این روش، کلیه دانش آموزان، یک مطلب مشترک نظیر یک فصل کتاب، یک داستان کوتاه یا یک زندگی‌نامه را مطالعه می‌کنند در عین حال از هر دانش آموز خواسته می شود تا در مورد یکی از عناوین مطلب مورد نظر(یک بخش خاص)، مطالعه عمیق تری به عمل آورد. آن دسته از دانش آموزانی که در مورد یک عنوان مشترک مطالعه می‌کنند گروه‌های تخصصی تشکیل می‌دهند و یادگیری خود را در مورد آن موضوع عمیق تر نموده و بعد به منظور تدریس آموخته های خود به سایر اعضای گروه به تیم های خود باز می‌گردند. سرانجام، همه دانش آموزان در آزمون های انفرادی شرکت می نمایند و نمره هر گروه بر اساس میانگین نمرات اعضای آن گروه مشخص می شود و گروه هایی که به حد نصاب معین رسیده باشند موفّق به اخذ گواهینامه یا پاداش می‌شوند.
روش تدریس یادگری در حد تسلط
در یادگیری در حد تسلط اساسی ترین مفهوم “تسلط” است.تسلط به مقدار یادگیری واقعی یادگیرنده اشاره می‌کند.مفهوم تسلط به مفهوم مهارت هم نزدیک است.مهارت به کارآمدی فرد در استفاده از یادگیری هایش اشاره می‌کند.هر چند که تسلط به اثر بخشی فراید یادگیری در ایجاد یادگیری مطلوب اشاره می‌کند.اندرسون و بلاک می‌گویند،مهارت به دنبال تسلط می‌آید؛یعنی نخست شخصی باید ابتدا بر کاری تسلط یابد تا بعد در آن ماهر شود.یادگیرندگان از راه تمرین کردن یادگیری هایی که قبلا برآنها تسلط یافته اند مهارت کسب می‌کنند.بنابرین می توان گفت تسلط پیش نیاز مهارت است.
کنترل میزان تسلطی که دانش آموز در فرایند آموزش به دست می آورد از طریق آزمون های مرحله ای تکوین و پایانی، تجمعی و تراکمی ،امکان پذیر است.
بر طبق نظریه روزنشتاین عواملی که زمینه ساز تسهیل و فرایند یادگیری اند،عبارت است از:تمرین های گام به گام،تمرینات مبتنی بر مثال هایی درباره ی مهارت ها و مفاهیم جدید،گفتار های توضیحی درباره ی مواد مورد نظر برای یادگیری،تلاش برای تسلط بر مفهوم یا مهارت و دوری از بی صبری و تشریح مجدد نکات.معلم باید تلاش کند متناسب با نوع درس و زبان بازخوردهای مناسب را ارائه دهد.
بیان مسئله:
“
