مدیراجرایی

۳۹

۳۸٫۲

کارشناس

۴۳

۴۲٫۲

مشاور

۵

۴٫۹

۶

رشته تحصیلی

علوم انسانی اجتماعی

۳۵

۳۴٫۳

علوم پایه

۸

۷٫۸

فنی مهندسی

۵۹

۵۷٫۸

• تحلیل استنباطی داده‌ها

آزمون فرض در علم آمار روشی است برای بررسی ادعاها یا فرض‌ها درباره پارامترهای توزیع در جوامع آماری. در این روش فرض صفر^[۳۲۰] یا فرض اولیه مورد بررسی است که متناسب با موضوع مطالعه فرضی به عنوان فرض بدیل یا فرض مقابل^[۳۲۱] انتخاب می‌شود تا درستی هر کدام نسبت به هم مورد آزمون قرار گیرد. در این پژوهش به دو روش توصیفی و استنباطی به تجزیه و تحلیل داده‌های بدست آمده پرداخته شده است.در سطح توصیفی با بهره گرفتن از مشخصه‌ های آماری نظیر فراوانی، درصد و میانگین به تحلیل و توصیف ویژگی‌های جامعه پرداخته شده است و در سطح استنباطی به منظور اثبات یا رد فرضیات تحقیق و یافتن روابط خاص میان متغیرهای جامعه از آزمون‌های زیر استفاده می‌کنیم:

آزمون کایزر میر اولکین و بارتلت برای اطمینان از کفایت نمونه‌ها برای تحلیل عاملی
بررسی روایی(سازه) و بار عاملی سؤالات با بهره گرفتن از تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی و حذف سؤالات دارای بار عاملی کم.

• نتایج تحلیل عاملی اکتشافی

تحلیل عاملی می‌تواند دو صورت اکتشافی^[۳۲۲] و تأییدی^[۳۲۳] داشته باشد. تمایز بین این دو نوع تحلیل دارای اهمیت زیادی است. اینکه کدام یک از این دو شکل باید در تحلیل عاملی به کار رود مبتنی بر هدف تحلیل داده‌ها است. در تحلیل اکتشافی، پژوهشگر به دنبال بررسی داده‌های تجربی به منظور کشف و شناسایی شاخص‌های ویژه و نیز روابط جالب میان آن‌هاست و این کار را بدون تحمیل هرگونه مدل معینی بر روی داده‌ها انجام می‌دهد. به بیان دیگر، تحلیل اکتشافی علاوه بر آنکه ارزش تجسسی یا پیشنهادی دارد، می‌تواند ساختارساز، مدل‌ساز یا فرضیه‌ساز باشد و یا فرضیه‌هایی تدوین کند که نسبت به سایر روش‌های چند متغیری، آزمایش‌پذیری عینی‌تری داشته باشد. تحلیل اکتشافی وقتی به کار می‌رود که پژوهشگر شواهد کافی قبلی و پیش‌تجربی برای تشکیل فرضیه درباره تعداد عامل‌های زیربنایی داده‌ها نداشته و به واقع مایل باشد درباره تعیین تعداد یا ماهیت عامل‌هایی که همپراشی بین متغیر‌ها را توجیه می‌کنند، داده‌ها را بکاود. اما تحلیل عاملی تاییدی در واقع یک مدل آزمون تئوری است، که در آن پژوهشگر تحلیل خود را با یک فرضیه قبلی آغاز می کند. این مدل که مبتنی بر یک شالوده تجربی و نظری قوی است، مشخص می‌کند که کدام متغیرها با کدام عاملها و کدام عامل با کدام عاملها باید همبسته شوند. برای ارزشیابی روایی سازه نیز یک روش فابل اعتماد به پژوهشگر عرضه می‌کند، تا از این طریق بتواند به گونه بارزی فرضیه هایی را درباره ساختار عاملی داده ها که ناشی از یک مدل از پیش تعیین شده با تعداد و ترکیب مشخصی از عامل‌هاست بیازماید. (هومن، ۱۳۸۷، ۲۹۶- ۲۹۵) در تحلیل عاملی تأییدی، پژوهشگر به دنبال تهیه مدلی است که فرض می شود داده های تجربی را بر پایه چند پارامتر نسبتا اندک، توصیف، تبیین یا توجیه می کند. این مدل مبتنی بر اطلاعات پیش تجربی درباره ساختار داده هاست که می تواند به شکل؛ ۱) تئوری یا فرضیه، ۲) یک طرح طبقه بندی کننده معین برای گویه ها یا پاره تستها در انطباق با ویژگی های عینی شکل و محتوا، ۳) شرایط معلوم تجربی، و یا ۴) دانش حاصل از مطالعات قبلی درباره داده‌های وسیع باشد. ( هومن، ۱۳۸۷، ۲۹۵).
تحلیل اکتشافی وقتی به کار می‌رود که پژوهشگر شواهد کافی قبلی و پیش‌تجربی برای تشکیل فرضیه درباره تعداد عامل‌های زیربنایی داده‌ها نداشته و به واقع مایل باشد درباره تعیین تعداد یا ماهیت عامل‌هایی که همپراشی بین متغیر‌ها را توجیه می‌کنند، داده‌ها را بکاود. بنابراین تحلیل اکتشافی بیشتر به عنوان یک روش تدوین و تولید تئوری و نه یک روش آزمون تئوری در نظر گرفته می‌شود. علاوه بر این تحلیل عاملی«به گونه بارزی مستلزم سؤال‌هایی درباره روایی است». در فرایند تعیین این مطلب که آیا عامل‌های شناخته شده با یکدیگر همبسته هستند یا نه، تحلیل عاملی اکتشافی به این پرسش روایی سازه جواب می‌دهد که: آیا نمره‌های تست آنچه را تست باید بسنجد اندازه می‌گیرد؟ در حقیقت بیشتر مطالعات تحلیل عاملی از لحاظ تاریخی اکتشافی بوده است. تحلیل عاملی اکتشافی روشی است که اغلب برای کشف و اندازه‌گیری منابع مکنون پراش و همپراش در اندازه‌گیری‌های مشاهده شده به کار می‌رود. پژوهشگران به این واقعیت پی برده‌اند که تحلیل عاملی اکتشافی می‌تواند در مراحل اولیه تجربه یا پرورش تست‌ها کاملاً مفید باشد. اما هرچه دانش بیشتری درباره طبیعت اندازه‌گیری‌های روانی و اجتماعی به دست آید، تحلیل اکتشافی ممکن است کمتر به عنوان یک ابزار مفید به کار رود و ممکن است حتی بازدارنده نیز باشد.
۷-۱٫ بررسی شرایط لازم برای تحلیل عاملی
یکی دیگر از تقسیم بندی های رایج آمار، تقسیم بندی آن به آمار پارامتریک و آمار ناپارامتریک است.
آمار پارامتریک مستلزم پیش فرضهائی در مورد جامعه ای که از آن نمونه گیری صورت گرفته می باشد. به عنوان مهمترین پیش فرض در آمار پارامترک فرض می شود که توزیع جامعه نرمال است اما آمار ناپارامتریک مستلزم هیچگونه فرضی در مورد توزیع نیست. فنون آمار پارامتریک شدیداً تحت تاثیر مقیاس سنجش متغیرها و توزیع آماری جامعه است. اگر متغیرها از نوع اسمی و ترتیبی بوده حتما از روش های ناپارامتریک استفاده می‌شود. اگر متغیرها از نوع فاصله ای و نسبی باشند در صورتیکه فرض شود توزیع آماری جامعه نرمال یا بهنجار است از روش های پارامتریک استفاده می شود در غیراینصورت از روش های ناپارامتریک استفاده می شود. برای بررسی نرمال بودن مولفه های ابعاد الگو از با بهره گرفتن از نرم افزار LISREL، آزمون کلموگروف اسمیرنوف استفاده گردید و در تمامی آزمون‌ها، فرضیه آماری به صورت زیر می‌باشد.
H₀: داده‌ها نرمال هستند (داده‌ها از جامعه نرمال آمده‌اند)
H₁: داده‌ها نرمال نیستتند (داده‌ها از جامعه نرمال نیامده‌اند)
جدول ۴-۲۶: نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای متغیرهای پژوهش

اولین شکاف زمانی ظاهر می شود که ادراکات مدیر به اظهارات مشتریان یکسان نباشد. دومین شکاف، مشکل ترجمه یا تبدیل فهم سازمان از انتظارات مشتریان به ویژگی های کیفیت خدمات است.شکاف سوم، عدم انطباق بین استانداردهای عملکرد خدمات و تحویل خدمات واقعی است که ممکن است در اثر عدم تمایل و یا ناتوانی پرسنل برای برآوردن انتظارات باشد. شکاف چهارم، عدم سازگاری بین خدمات واقعی و خدمات قول داده شده است که می تواند به دلایلی مانند عدم وجود هماهنگی بین واحد تولید و واحد بازاریابی و… می باشد.

شکاف پنجم، شکاف ۱ تا ۴ را در بر می گیرد که کسری بین ادراکات مشتری و انتظارات وی از کیفیت خدمات است (کردنائیج، ۴۴:۱۳۸۴)
نمودار ۲-۵ : متغیرهای مدل SERVQUAL (دیواندری ودلخواه ۱۳۸۴ کردنائیج ۱۳۸۴ رستمی وهمکاران ۱۳۸۵ )
ده شاخص مدل کیفیت خدمات از مطالعه اولیه که شامل قابلیت اعتبار، پاسخگویی،شایستگی دسترسی، ادب، ارتباطات، اعتماد، امنیت، درک و شناخت مشتریان، شواهد فیزیکی و ملموس می باشد، حاصل شده است (کردنائیج و دلخواه،۱۳۸۲). در نتیجه مطالعاتی که بعدها صورت گرفت، ده شاخص کیفیت خدمات فوق به پنج شاخص زیر کاهش داده شده (کردنائیج، ۱۳۸۴ دیوان دری و دلخواه،۱۳۸۴).
الف) شواهد فیزیکی و ملموس^[۵۷]:
این شاخص با جذابیت تسهیلات،تجهیزات و موادی که به وسیله شرکت های خدماتی به کار می رود، به همراه پاکیزگی و ظاهر کارکنان ارائه دهنده خدمات در ارتباط است.
ب) اعتبار^[۵۸]:
این شاخص به این معنی است که شرکت خدماتی اولین بار به مشتریان خود خدمات دقیق و بدون هیچ اشتباهی ارائه می دهد. همچنین آن خدمات را در زمان و موعدی که قول داده است، تحویل می دهد.
ج) پاسخ گویی^[۵۹]:
بدان معنی است که کارکنان شرکت خدماتی مایل به کمک به مشتریان و پاسخ دادن به تقاضاهای آنها و مطلع ساختن آن ها از زمان فراهم شدن خدمات و ارائه خدمات فوری هستند.
د)اطمینان^[۶۰]:
به معنی این است که رفتار کارکنان به مشتریان شرکت اطمینان خاطر می دهد و اینکه مشتریان شرکت احساس امنیت می کنند.همچنین به این معنی است که کارکنان معمولا مودب و دارای دانش لازم برای پاسخ گویی به سوال های مشتریان، مناسب هستند.
هـ) همدلی^[۶۱]:
بدین معنی است که شرکت مشکلات مشتریان را درک می کند با توجه به بهترین علایق مشتریان عمل می کند، به مشتریان نوجهات مشتری پسندسازی شده ای دارد و دارای ساعات کاری مناسب و راحتی است.
مدل کیفیت خدمات فنی، برای سنجش اینکه مشتریان چگونه کیفیت خدمات را درک می کنند به کار می رود.این فن براساس پنج شاخص فوق و مقایسه بین انتظارات مشتری از اینکه چگونه باید خدمات ارائه شود و تجربه آنها از اینکه خدمات چگونه ارائه شده است، عمل می کند.
معمولا ۲۲ ویژگی برای پنج شاخص فوق به کار می رود که از پاسخگویان خواسته می شود تا نظر خود را درباره این که از خدمات چه انتظاری دارند و اینکه چگونه خدمات را درک می کنند.، در یک مقیاس پنج با هفت گزینه ای از کاملا موافق تا کاملا مخالف بیان کنند. در نهایت براساس اختلافات بین انتظارات و تجارت پاسخگویان از ۲۲ ویژگی فوق، امتیاز کیفیت کلی می تواند محاسبه شود (کردنائیج،۱۳۸۴). برای هر یک از شاخص های ۲۲ گانه مقیاسی مانند مقیاس زیر تشکیل می شود که در مجموع اختلاف بین وضع مطلوب و وضع موجود تمامی شاخص های بیست و دوگانه میزان عدم رضایت را نشان می دهد.
در دنیای کنونی، موضوع کیفیت، مدیریت سازمان ها را با چالش هایی مواجه ساخته است. کیفیت خدمات، عامل مهمی برای رشد، موفقیت و ماندگاری سازمان است و به عنوان موضوعی راهبردی(داگلاس ۲۰۰۶( .اخیراً علاقه مندی به کیفیت در آموزش عالی و دانشگاه ها به طور چشمگیری افزایش یافته و در تحقیقات آموزشی مورد توجه قرار گرفته است (لوپز ۲۰۰۵)، بررسی کیفیت خدمات، مقایسه انتظارات مشتری (آنچه احساس می کند که باید باشد) با ادراکات او (آنچه که دریافت داشته است) است. اگر انتظارات بیش از ادارکات باشد، از دید مشتری کیفیت خدمات دریافت شده، کم است و نارضایتی وی را به دنبال دارد ) ساهنی۲۰۰۶).
دانشجویان، کارکنان و مدرسان (هیات علمی)، مشتریان عمده آموزش عالی هستند. در این بین، دانشجویان به عنوان اصلی ترین مشتریان آموزش عالی بیشترین توجه را به خود جلب کرده اند و در طول دوران تحصیل، خدمات آموزشی متنوعی از جمله؛ ثبت نام، انتخاب واحد و سایر خدمات مرتبط را دریافت می کنند(کبریائی۲۰۰۵). از آن جایی که یکی از مشخصه های کیفیت در دانشگاه، برآورد شدن انتظارات دانشجویان از فرایند خدمات آموزشی است، با بررسی شکاف بین انتظارات و ادراکات دانشجویان، می توان کیفیت این فرایند را تعیین نمود. کم بودن شکاف بین انتظارات و ادراکات دانشجویان، نشان دهنده کیفیت مطلوب خدمات آموزشی ارائه شده است. گام اساسی برای جبران این شکاف، شناخت ادراکات و انتظارات دانشجویان از کیفیت خدمات آموزشی، تعیین نقاط قوت و ضعف و در پی آن، ن،اتخاذ استراتژی هایی برای کاهش شکاف و تامین نظر دانشجویان است.
برداشت های متناقص از کیفیت آموزش منجر به استفاده از روش های متفاوتی برای اندازه گیری کیفیت در آموزش عالی شده است (تام ۲۰۰۱). برای سال های متمادی، پژوهشگران، کیفیت خدمات را با بهره گرفتن از مقیاس های تک بعدی اندازه گیری می کردند، در حالی که مقیاس های تک بعدی برای اندازه گیری یک مفهوم چند بعدی مانند کیفیت، مناسب نیستند. یکی از روش هایی که غالباً در ارزش یابی کیفیت آموزش عالی و دانشگاه ها مورد استفاده قرار می گیرد، مدل سروکوال (SERVQUAL) است(قبلا توضیح داده شده است) که توسط پاراسورامان ابداع شد (آلوز ۲۰۰۶). این ابزار، ادراک مشتریان را در پنج بعد خدمت شامل ؛ ابعاد فیزیکی یا ملموس، اطمینان، پاسخگویی، تضمین و همدلی اندازه گیری می نماید (پاراسورامان۱۹۸۸). سروکوال، ابزار معتبری برای ارزش یابی کیفیت خدمات است و در قیاس با سایر روش های ارزش یابی کیفیت، مزایایی دارد که امکان تطبیق ابعاد آن با انواع مختلف محیط های خدماتی، پایای و اعتبار بالای آن در مقایسه ادراک و انتظار مشتریان، اهمیت نسبی ابعاد پنج گانه آن در درک کیفیت خدمات و توانایی تحلیل براساس ویژگی های جمعیت شناختی، روان شناختی و سایر زمینه ها از جمله این مزایا است. کلیه سازمان ها می توانند با توجه به ویژگی ها و نیازهای متفاوت خود، برای ایجاد تغییرات مناسب به طور اختصاصی از این مدل استفاده نمایند)همان منبع(.
در حال حاضر در سطح دنیا دیدگاه دانشجویان در مورد کلیه ابعاد آموزش های ارائه شده در موسسات آموزشی بررسی شده و به عنوان عامل ضروری پایش کیفیت در دانشگاه ها در نظر گرفته می شود.
نتایج تحقیقات در برخی از دانشگاه های علوم پزشکی کشور نشان دهنده شکاف در ابعاد پنج گانه کیفیت خدمات آموزشی است که بیانگر سطح نامطلوب کیفیت این خدمات است )کبریائی۲۰۰۵(. نتایج مطالعه ای به منظور تعیین کیفیت خدمات آموزشی در ایالات متحده نشان داد که از دیدگاه دانشجویان، خدمات با کیفیت به آنان ارائه نمی شود)آدامس۲۰۰۶(. پژوهشی در همین رابطه در کشور استرالیا بیانگر برآورده نشدن انتظارات دانشجویان از خدمات آموزشی است، به طوری که آنان حاضر به ترک تحصیل شده بودند. در مطالعه چو که در مورد کیفیت خدمات آموزشی در دانشکده مدیریت بازرگانی دانشگاه رایرسون در تورنتوی کانادا انجام گرفت. بیشترین شکاف منفی کیفیت در بعد تضمین مشاهده شد. بارنس در مطالعه ای به منظور تعیین ادراک و انتظار دانشجویان چینی از کیفیت خدمات آموزشی، نشان دادکه در تمام ابعاد کیفیت خدمات، شکاف منفی وجود دارد. اکنون که در ایران نیز گسترش دانشگاه ها از مرحله کمی به مرحله کیفی در حال گذر است. ضرورت انجام چنین پژوهش هایی بیش از پیش احساس می شود.
اولین گام اساسی در تدوین برنامه های بهبود کیفیت، شناسایی ادراک و انتظارات دریافت کنندگان خدمات یا کالا از کیفیت آن هاست. امروزه بسیاری از سازمان های پیشرو به اهمیت نقش مشتری در کارآمد و اثربخش بودن کسب و کار خود پب برده اند. براین اساس، مشتری محور اصلی است که به طور روزمره در سازمان ها بدان توجه می شود، به گونه ای که هر روزه بر تعداد شرکت هایی که رضایت مشتری را به عنوان شاخص اصلی عملکرد خود انتخاب کرده اند، افزوده می شود ( گریگوریودیس ۲۰۰۲) .
بنابراین، تعریف کیفیت خدمت به فرد بستگی داردو معانی متفاوتی برای افراد مختلف در بردارد . بیشترین تعاریف کیفیت خدمات مراجع مدار هستند و در جهت رضایت آن ها توسعه یافته اند. بنابراین، جهت گیری تعریف کیفیت خدمات با خدمات دریافتی مشتری با نیازها و انتظارات او مطابقت دارد. کیفیت خدمت مقایسه چیزی است که مشتریان احساس می کنند باید باشد (انتظارات) با قضاوتی که از خدمات دریافتی دارند(ادراکات). این تعریف به عنوان تفاوت بین انتظارات مشتری از خدمات دریافت شده است و این دلیل نارضایتی مشتری است (ساهنی ودیگران ۲۰۰۶).
کیفیت مفهومی پیچیده و ابعاد متعددی دارد(شیلدز ۱۹۹۹) و مفهوم آن با توجه به ذهنیت افراد تغییر می کند. کافمن و هرمن کیفیت هر چیز را مناسب بودن آن برای استفاده ای ویژه می دانند(مشایخ وبازرگان ۱۹۹۵). در تعریف ساده تری نیز کیفیت را ماک جین و بوردن (۱۹۹۵) چنین تعریف می کنند : کیفیت ویژگی ای است که افراد به چیزی یا پدیده ای نسبت می دهند (بازرگان ۲۰۱۰). به دلیل معانی گوناگون کیفیت، تعریف مربوط به مشتری محور بودن محصول و خدمات از بین تعاریف و دیدگاه های مختلف مفید تر است (Sahney et al., 2004). تاکر اشاره می کند که کیفیت یک مفهوم چند شکلی و چند بعدی است. تصورات، ارزش ها، مقاصد کلی و اهداف خاص هر هدف یا گروه ذی نفع پایه های تعریف کیفیت را تشکیل می دهند( Yarmohammadian, 2004 ).
در اغلب تعریف ها کیفیت خصوصیت پدیده مورد نظر است که با «مناسب بودن پدیده برای استفاده ای ویژه» یا «تطابق آن با خواسته های افراد ذی ربط، ذی نفع و ذی صلاح» ارتباط دارد، (Bazargan, 2010) از نظر پیترز (۱۹۹۹) کیفیت در چشم مشاهده کننده یا در ذهن مصرف کننده قرار دارد و براساس ذهنیت و طرز تلقی افراد، اهداف و تجارب آن ها برداشت های متنوعی از آن می شود (Mohammadi et al., 2005). بنابراین، کیفیت نظام آموزشی حالت ویژه ای از نظام و نتیجه یک سلسله اقدامات و عملیات مشخص است که پاسخگوی نیازهای اجتماعی معین در یک نقطه زمانی و مکانی خاص باشد. در این تعریف کیفیت نظام آموزشی عبارت از میزان تطابق وضعیت موجود با یکی از حالات زیر است (Craft, 1994, As Cited in Bazargan, 2010) :
الف) استانداردهای از قبل تعریف شده؛
ب) رسالت، هدف و انتظارات.
اخیراً علاقمندی به کیفیت در آموزش عالی و دانشگاه ها به طور چشمگیری افزایش یافته و شکل جدیدی به خود گرفته و در سطح بین المللی نیز در تحقیقات آموزشی مورد توجه قرار گرفته است(۲۰۰۵، Lopez) . خدمات آموزشی، به ویژه خدماتی که از طریق دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی ارائه می شود، یکی از مهمترین حوزه های خدماتی در هر جامعه محسوب می شود، زیرا یکی از مقدمات توسعه همه جانبه کشور پویایی و توانایی دانشگاه در انجام دادن امور مربوط به خود است. از آنجا که دانشگاه نهادی متفکر، آگاه و نوآور در جامعه محسوب می شود، انتظار می رود که با ادای وظایف و رسالت های خود بتواند گامهای موثری در تحقق آرمان های خود بردارد و همواره کشور را به سمت پیشرفت رهنمون سازد( As Cited in Yamani and Bahadori، ۲۰۰۵، Nasr and Hoseyni، ۲۰۰۸، Hesori). بنابراین، توجه به ارتقای کیفیت خدمات آموزشی به طور مستمر امری ضروری به نظر می رسد. عدم استفاده از روش های علمی در ارزیابی و بهبود کیفیت خدمات آموزشی، بهره گیری نامناسب از سرمایه های فکری جامعه و سیاست گذاری ضعیف در امر آموزش را در پی خواهد داشت(Noorossana et al, 2008) . آموزش دانشگاهی از نظر تحول درنظام های آموزش عالی، رشد نقش اطلاعات و ارتباطات و تقاضا برای دانش با تحول و اصلاحات مهمی همراه بوده است ( Arambewela and Hall, 2006) بنابراین، کیفیت در راس اغلب امور قرار دارد و بهبود خدمات از مهمترین وظایف هر موسسه یا دانشگاه است (Sallis,1997, As Cited in Zavvar . et al.,2008).
کیفیت در آموزش عالی و نظام دانشگاهی از ابعاد مختلف مورد توجه است. بحث کیفیت در آموزش عالی، مانند بسیاری از مسائل تعلیم و تربیت، بحث پیچیده ای است و اختلاف نظرهایی درباره آن وجود دارد. برخی از صاحب نظران کیفیت هر نظام آموزشی را مترداف با توانایی به دست دادن نتایج مطلوب می دانند. برخی دیگر، کیفیت نظام آموزشی را مترادف با کارایی آن می دانند و کارایی نظام را در ارتباط با سه مقوله درونداد، فرایند و برونداد ذکر می کنند و کیفیت را سبب افزایش بهره وری و بهره دهی می دانند. به هر حال، هنگامی که صحبت از کیفیت دانشگاه به میان می آید، ارزشیابی نظام آموزشی مطرح می شود ( Bazargan, 1998, As Cited in Zavvar et al.,2008). همگام یا توسعه های کمی آموزش عالی، توجه به شاخص های کیفی نیز ضروری است. با توجه به ضرورت رشد کیفی در آموزش عالی و اهمیت سنجش آن، انجام دادن پژوهش در این زمینه بیشتر احساس می شود. با توجه به اهمیت شناخت هر دو دسته ادراک و انتظارات داشنجویان، به عنوان یکی از مشتریان داخلی نظام آموزشی در بهبود کیفیت خدمات آموزشی و از بین بردن یا کاهش شکاف بین وضعیت موجود و مطلوب کیفیت، این پژوهش با هدف ارزیابی و تعیین شکاف کیفیت خدمات آموزش ارائه شده به دانشجویان دانشگاه پیام نور همدان انجام شد. در این پژوهش بررسی وضعیت کیفیت خدمات دانشگاهی در یکی از دانشگاه های کشور مد نظر بوده است تا علاوه بر کیفیت سنجی واحد مذکور، قوت ها و ضعف های عمومی نظام دانشگاهی نیز شناسایی شوند. انتظار می رود نتایج این پژوهش مورد استفاده سیاستگذاران آموزش عالی به ویژه مرکز مورد بررسی قرارگیرد.
مدل های اندازه گیری مختلفی چون مدل کانو، مدل فورنل، مدل اسکمپر و مدل سروکوال برای ارزیابی کیفیت خدمات وجود دارند. در این پژوهش برای ارزیابی کیفیت مدل سروکوال استفاده شده این مدل را در اویل دهه ۸۰ میلادی پاراسوامن و همکاران معرفی کردند. در این مدل رضایت مشتریان از کیفیت خدمات ارائه شده سنجیده می شود و همچنین شکافی که بین انتظارات مشتری از خدمات ارائه شده و ادراک آنان از خدمات وجود دارد،تعیین می شود (Parasuraman et al., 1985) بنا بر نظر پاراسوامن و همکاران به کمک این مدل (انتظارات/ادراکات) چهارچوب پایه ای ارائه می شود که تمام ابعاد کیفیت خدمت را در بر می گیرد. ادراکات بر «چگونه است» و انتظارات به «چگونه باید باشد» تمرکز دارد. مدیران کلیه سازمان ها می توانند از این مدل استفاده کنند، ولی با توجه به اینکه سازمان ها ممکن است با یکدیگر متفاوت باشند، مدیران با توجه به ویژگی ها و نیازهای پژوهشی سازمان خود برای ایجاد تغییرات مناسب باید به طور اختصاصی از این مدل استفاده کنند (Parasuraman et al., 1985). در این مدل پرسشنامه ای با ۲۲ سئوال (معیار) طراحی شده است که طی آن گیرندگان خدمات و مشتریان وضعیت ارائه خدمات را ارزیابی می کنند. این ۲۲ سئوال پنج جنبه مختلف کیفیت خدمات را شامل می شود که در زیر ارائه شده اند :

1. 1. محسوس ها : شامل وسایل فیزیکی، تجهیزات، ظاهر کارکنان و وسایل ارتباطی به لحاظ ظاهری؛

1. 1. پایایی : توانایی ارائه خدمات تعهد شده با دقت و قابل اطمینان؛

1. 1. پاسخ دهی و مسئولیت پذیری : شامل رغبت کمک به مشتری و فراهم کردن فوری خدمات؛

1. 1. تضمین : شامل دانش نزاکت کارکنان و توانایی آنان در القای اعتماد به درستی خدمات؛

1. 1. همدلی : شامل توجه خاصی که دانشگاه به دانشجویان خود دارد.

این مدل از دو قسمت تشکیل شده است : قمست اول اندازه گیری انتظارات مشتریان است که از ۲۲سئوال تشکیل شده است و به منظور شناسایی انتظارات مشتری در ارتباط با یک خدمت مورد استفاده قرار می گیرد . قسمت دوم به ارزیابی مشتری از خدمات دریافتی مربوط می شود که آن هم شامل ۲۲ سئوال است (Maleli and Darayi, 2008) . هدف اصلی و اولیه تهیه و توسعه الگوی سروکوال این بود که با اندکی اصلاح، ابزار مناسبی برای سنجش کیفیت خدمات در همه سازمان ها فراهم شود (Alvani and Riahi, 2003) الگوی سروکوال روشی استاندارد برای اندازه گیری رضایت مشتری در مراکز خدماتی به شمار می رود ( Hill, 1996, As Cited in Zavvar et al., 2008) و ابزار معتبری برای ارزشیابی کیفیت خدمات است و می تواند در محیط های آموزشی به کار گرفته شود (Zafirpoulos, 2006).
کاربرد علمی الگوی سروکوال نشان داده است که قابلیت بالایی نسبت به سایر مقیاس ها دارد. چند مورد از قابلیت های این مدل عبارتند از : امکان تطبیق ابعاد سروکوال با انواع مراکز خدماتی، روایی و اعتبار بالای آن در مقایسه ادراک و انتظار مشتریان، توانایی مقایسه دوباره امتیازهای خود سروکوال، اهمیت نسبی ابعاد پنج گانه آن را در ادراک کیفیت خدمات، توانیی تحلیل براساس ویژگی های جمعیت شناختی و سایر زمینه ها (Arambewela and Hall, 2006).
الگوی سروکوال در رشته های مختلف از قبیل بانکداری، خدمات بورس، نگهداری ساختمان، خدمات اطلاعا رسانی، خدمات حکومت محلی، بازاریابی، هتلداری، کشتیرانی، فروشندگی، خدمات بهداشتی مراقبتی و آموزش عالی به کار گرفته شده است (Arambewela and Hall, 2006, Young et al., 2009). در ادامه به پژوهش هایی که به کاربست مدل سروکوال در آموزش عالی مربوط می شوند، اشاره می شود.
در مطالعه ای با عنوان «انطباق و استفاده از مدل سروکوال در آموزش عالی در دانشگاه ایالتی سائو هائولو در کشور برزیل» کیفیت برنامه های اجرایی دانشگاه از دیدگاه دانشجویان بررسی شده است. پژوهش گران به این نتیجه رسیدند که بین ادراک دانشجویان و انتظارات آن ها شکاف وجود دارد (Luiz and Carrijo, 2009).
نتایج مطالعه ای در دو دانشکده بازرگانی در آمریکا نشان داد که از دیدگاه دانشجویان خدمات کیفی به آنان ارائه نمی شود ( Pariseau and Junior, 1997).
بردلی (Bradley, 2006) مطالعه ای را با بهره گرفتن از روش سروکوال به منظور تعیین ادراک و انتظار دانشجویان چینی از کیفیت خدمات آموزشی در دوره تحصیلات تکمیلی و تحلیل شکاف کیفیت انجام داد. در این مطالعه مشخص شد که در تمام ابعاد خدمت، شکاف منفی کیفیت وجود دارد.
در مطالعه ای (Chue, 2006) که در خصوص کیفیت خدمات آموزشی در دانشکده مدیریت بازرگانی دانشگاه رایرسون در تورنتو کاندا صورت گرفت، در بعد تضمین بیشتری شکاف منفی کیفیت مشاهده شد.
آقای مولایی و همکاران (Aghamollayi eti al., 2006) در تحقیقی در خصوص شکاف کیفیت خدمات آموزشی ار دیدگاه دانشجویان در هر پنج بعد خدمات و تمام معیارهای مربوط به هر بعد شکاف کیفیت وجود دارد. بیشترین شکاف در بعد پاسخ گویی (۱۴/۱-) مشاهده شد و بعد از آن به ترتیب ابعاد همدلی (۹۵/۰-)، تضمین (۸۹/۰-)، مملوس بودن (۸۴/۰-) و اطمینان (۷۱/۰-) قرار داشتند. تفاوت مشاهده شده بین شکاف کیفیت در ابعاد مختلف خدمات آموزشی از نظر آماری معنادار بود.
کبریایی و رودباری (Kebriaei and roudbari, 2005) در تحقیقی درباره شکاف کیفیت خدمات آموزشی علوم پژشکی زاهدان از دیدگاه دانشجویان نسبت به وضعیت موجود و مطلوب بررسی کردند و نتایج پژوهش نشان داد که بیشتر دانشجویان (۶/۸۱%) در خصوص کیفیت کلی خدمات آموزشی ارائه شده، قایل به وجود شکاف منفی کیفیت بودند. از بین ابعاد ۵ گانه، پاسخ گویی دارای بیشترین میانگین شکاف ۰۴/۱ + و اطمینان داری کمترین میانگین شکاف کیفیت ۹۹/۰ + بودند. تفاوت شکاف مشاهده شده بین ابعاد پنج گانه خدمت با یکدیگر معنادار بودند.
زوار و همکاران (Zavvar et al., 2008) در پژوهشی به ارزشیابی کیفیت خدمات مراکز آموزشی دانشگاه پیام نور استان های آذربایجان شرقی و غربی از دیدگاه دانشجویان پرداختند. در این پژوهش در خصوص چگونگی خدمات مراکز آموزشی با بهره گرفتن از الگوی سروکوال داده های لازم در دو زمینه ادراک و انتظار گردآوری و بررسی شد. نتایج تحلیل نشان داد که شکاف ادراک و انتظار دانشجویان از کیفیت خدمات مراکز آموزشی در همه مولفه ها و ابعاد الگو منفی و معنادار است. این نشان می دهد که دانشجویان از کیفیت خدمات مراکز آموزشی راضی نبودند.
آرگونی و همکاران (Arbooni et al., 2005) در تحقیقی درباره شکاف بین انتظارات و خدمات آموزشی ارائه شده به دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی زنجان بررسی کردند و نتایج نشان داد که در هر بعد کیفیت خدمات شکاف وجود دارد بیشترین میانگین شکاف در بعد همدلی (۶۷/۱-) و بعد از آن در بعد پاسخگویی (۶۲/۱-) مشاهده شد و کمترین میانگین شکاف مربوط به بعد اطمینان (۴۶/۱-) بود. در تمام ابعاد خدمات بین واقعیت ها و انتظارات تفاوت معناداری مشاهده شد. دانشجویان مقاطع بالاتر به طور معناداری شکاف خدمات در تمام ابعاد را بیشتر ارزیابی کردند.
محمدی و وکیلی (Mohammadi and vakili, 2010) کیفیت خدمات آموزشی ارائه شده در دانشگاه زنجان را براساس مدل سروکوال مورد ارزیابی قرار داده اند. در این پژوهش نیز هر پنج عامل مربوط به کیفیت خدمات و یک عامل کلی نامطلوب گزارش شد و میانگین ارزیابی دانشجویان در همه شاخص ها از میانگین نظری ۳ کمتر بدست آمد.
رضائیان و همکاران (Rezaeian et al., 2011) در پژوهشی با عنوان «محدودیت های استفاده از مدل سروکوال پرداختند. این پژوهش که در دانشگاه پیام نور واحد فسا انجام شد، نشان داد که دانشجویان همه عوامل بجز تضمین را ناطلوب ارزیابی کرده اند.
۲-۳-پیشینه داخلی :
تحقیقات انجام شده را می توان به دو قسمت تحقیقات انجام شده در ایران و جهان تقسیم نموده و در هریک از تقسیم بندی ها تحقیقات به عمل آمده را ذکر می نمائیم .
۲-۳-۱- تحقیقات انجام شده در داخل کشور :

امنیت، قانون و حفظ حقوق افراد و منافع آنها
پایداری از طریق خود اتکایی
به فعالیت درآوردن استعدادها، تعهد و تداوم آن در مجریان (همان : ۷۸).
بنابراین مهم‌ترین هدف توسعه پایدار روستایی قابل زیست کردن عرصه‌های زندگی برای نسل‌های فعلی و آینده با تاکید خاص بر بهبود وتوسعه مداوم روابط انسانی- محیطی می باشد. درصورت پذیرش چنین برداشتی نمی تواند توسعه پایدار روستایی را درافزایش‌های کمی درآمد،تولید و یا برخورداری از واحدهای خدماتی خلاصه نمود (سعیدی،۱۳۸۱:۱۹). نظریه توسعه روستایی خود پس از میانه قرن بیستم از سه بدنه فکری اصلی، یعنی مدل جمعیت و تکنولوژی، توسعه کشاورزی و نظریه‌های اقتصاد سیاسی عبور کرده است (Ellis , 2000).

در مقوله رویکرد معیشت پایدار، یکی از تعاریفی که فراوان به آن استناد می شود، متعلق به چکبرز و کانوی است که بیان می­ کنند : “معیشت، از قابلیت‌ها، دارایی‌ها (انبارها، منابع و حق دسترسی به منابع) و فعالیت‌ها (شغل‌ها)ی لازم برای گذران معاش تشکیل شده است. معیشت هنگامی پایدار است که بتواند با فشار و شوک‌ها سازگار شود و بهبود یابد، قابلیت‌ها و دارایی‌های خود را تقویت یا حفظ کند و فرصت‌های معیشت پایدار را برای نسل بعد نیز فراهم آورد و دیگر اینکه منافع خالصی را برای معیشت دیگران در سطوح محلی یا ملی و در کوتاه مدت یا بلند مدت ایجاد کند” (Chambers & Conway , 1992:6).
پایداری به معنای ایجاد جامعه ای اجتماعی – اقتصادی، فرهنگی و توجه بلند مدت به مسائل زیست محیطی است، حال آن که مدیریت زنجیره تأمین تمامی جنبه‌های چرخه محصول مثل مواد خام، پردازش، ساخت و تولید، توزیع، خرده فروشی، استفاده مشتری را پوشش می دهد. هنگامی که بنگاه، بخشی از زنجیره تأمین است درمی یابد که پایداری بلندمدت تنها مربوط به یک بنگاه نبوده، بلکه کل زنجیره تأمین، چه از پایین به بالا و چه از بالا به پایین را در بر میگیرد (Hervani & et al , 2005:331).
۲-۷ جامعه محلی
باید گفت که تأثیرات گردشگری صرفاً تاثیرات مثبتی نیستند، بلکه عدم نظارت بر چگونگی استفاده از محیط‌های گردشگر پذیر می تواند آنها را تخریب کند و یا باعث رکود در بعضی از بخش‌های اقتصادی شود. اما برخی از کشورهای جهان، همگام با برنامه ریزی برای توسعه گردشگری و در نهایت توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، به بعد پایداری آن نیز توجه دارند و سیاست توسعه پایدار گردشگری را در پیش می گیرند. با رواج مباحث مربوط به توسعه پایدار و به ویژه پس از سال ۱۹۶۸ که گزارش باشگاه رم منتشر شد، به پایداری محیطی بیش از گذشته توجه می شود و درواقع کلید توسعه پایدار نیز در حفظ و حراست توان‌های محیطی و منابع و سرمایه به شمار می آید. گزارش رم حاصل بررسی پنج مؤلفه جمعیت، تولید خوراک، آلودگی محیط، مصرف منابع تجدید ناپذیر، و فرایند صنعتی شدن در سطح جهان بود (Lordkipanidze & etd , 2005:790). هدف از این گزارش، آگاه ساختن افکار جهانیان از کاهش منابع تجدیدپذیر و افزایش جمعیت جهان بوده است (Molera & Albaladejo , 2005:760) در گردشگری پایدار، توجه به نیازهای جامعه میزبان اهمیت فراوانی دارد و به هنگام برنامه ریزی و در فرایند مدیریت، به این نیازها توجه زیادی می شود، به ویژه در چنین صنعتی به این مسئله توجه می شود که مبادا این موضوع بر ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه میزبان، تأثیرات ویرانگر یا منفی بگذارد(Chiang,2008:288).
مردم محلی و آن‌ها که می خواهند سهمی در جریان گردشگری روستا داشته باشند.در حالت تخصصی آموزش به گروه‌های خاص مثل اقامتگاه‌های روستایی و راهنمایان محلی و غیره می تواند بسیار مفید باشد. گردشگران که خود نیاز به آموزش ویژه در حوزه‌های ضوابط رفتاری دارند به روش‌های مختلف آموزش می بینند. به عنوان مثال امکان آموزش مستقیم به همه گردشگران یا به عبارت بهتر به عامه مردم نیست. در این حالت بهترین شیوه استفاده از ابزار رسانه‌های جمعی مثل صدا و سیما و سایر رسانه‌هاست.
معیشت پایدار از سوی موسسه محیط زیست استکهلم به شرح زیر تعریف شده است : “ایجاد شرایطی که حامی توسعه پایدار در سیستم‌های انسانی، طبیعی و اقتصادی بوده و در عین حال از منابع و فرصت‌های نسل آتی حفاظت نموده و امکانات لازم برای تامین غذا، سرپناه و وعی زندگی مقبول را توسط خود افراد فراهم آورد". موسسه بین المللی توسعه پایدار در تعریف دیگری می گوید : “معیشت پایدار در واقع امکانات و ظرفیت‌های مردم را در جهت ایجاد و حفظ شیوه‌های مناسب زندگی به کار گرفته و ضمن تضمین رفاه آنها، نسل‌های آینده را نیز مورد ملاخظه قرار می دهد.این امکانات مشروط به وجود و در دسترس بودن گزینه‌های اکولوژیکی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بوده و مبتنی بر مساوات، مالکیت منابع و نظام تصمیم سازی مشارکتی می باشد. در هر حال معیشت پایدار باید فراتر از تامین نیازهای فوق الذکر معنی شده و به کسب عدالت و برابری در زندگی منتهی شود (Anonymous , 2001). امروزه سیستم‌های سنتی حاکم در معیشت در حال اغتشاش و بهم ریختگی هستند و جوامع محلی مورد اغماض واقع می شوند. نمونه‌های درست و قدرتمند از توسعه پایدار در صورتی محقق می شوند که ارزش‌های واقعی جوامع و مردم مورد احترام قرار گیرد. به علاوه دانش بومی این مردم در مدیریت منابع طبیعی اطراف آنها و شیوه زندگی آنان باید مهم تلقی شوند. مهیشت پایدار در واقع الگوهایی از واکنش‌های بومی و مردم محلی نسبت به مشکلات و فرصت‌های محلی آنهاست و باید توسط خودشان توسعه و تنظیم گردد. معیشت پایدار را نمی توان از بالا، برنامه ریزی، هدایت و کنترل نمود، بلکه باید صرفا حمایت و تقویت کرد.نقش واقعی و مطلوب دولتها و سازمان‌های غیردولتی، ایجاد زمینه‌های حمایتی و تسهیلگری برای جوامع محلی است تا خودشان فرایندهای توانمندسازی در راستای معیشت پایدار را طی نمایند (Farvar , 2000).
۲-۷-۱ بوم گردی
بوم گردی یکی از مهمترین فعالیتهای اقتصادی در نقاط مختلف جهان می باشد.این رشته از گردشگری فرصت بسیار مناسبی در اختیار بازدیدکنندگان قرار می دهد تا نسبت به اهمیت حفظ فرهنگ‌ها و چگونگی محافظت از فرهنگهای محلی و بومی و طبیعت آگاه شوند. این شرایط برای جوامع محلی و روستاها و نواحی دوردست طبیعی درآمد خوبی ایجاد می کند.شهرت بوم گردی در این است که ابزار مناسبی برای محافظت از نواحی محسوب می شود.اجرا و توسعه بوم گردی نتایجی را به دنبال دارد:اهمیت نواحی حفاظت شده و اکوسیستم‌ها را افزایش داده و ارزش اقتصادی آنها را بالا می برد-برای نواحی حفاظت شده درآمد مستقیم ایجاد می کند-منجر به ایجاد تشکیلات منسجم برای پایش از نواحی محافظت شده در سطح جوامع محلی،ملی و بین المللی می شود- باعث ارتقاء فرهنگ استفاده پایدار از منابع طبیعی شده و منجر به کاهش تهدیدات جوامع زیستی می شود.این نواحی قابلیت بالایی برای تحقق سودبخشی بوم گردی به افراد محلی دارد.درحالی که در نواحی با بازدیدکنندگان کمتر این قابلیت وجود ندارد. در دیگر اشکال توریسم عوامل مهم دیگری نقش دارد.فرایند برنامه ریزی بوم گردی شاخص بسیار مهمی برای این قابلیت‌های بوم گردی و استراتژی بسیار قوی برای محافظت از نواحی می باشد.بوم گردی،مفهوم نسبتاً جدیدی است که هنوز هم اغلب، درست درک نشده و صحیح به کارنمی رود.واژه بوم گردی یا اکو توریسم،نخستین بار در دهه ۱۹۸۰ به کار رفت واین تعریف جامع،معتبر وکوتاه تقریباً توسط همگان پذیرفته شده و نخستین بار در دهه ۱۹۸۰ وارد ادبیات توریسم شد.اولین تعریف جامع،کوتاه و معتبر توسط انجمن بین الملل بوم گردی در سال ۱۹۹۰ ارائه شد:سفر مسئولانه به مناطق طبیعی به منظور حفظ محیط زیست و بهبود اوضاع اقتصادی جوامع محلی.همزمان با کسب آگاهی و تجربه بیشتر،نیاز به یک تعریف جامع و کامل نیز افزایش یافت.جدیدترین و کاملترین تعریف توسط Marth Honey 1999 ارائه شد:بوم گردی،سفر به مناطق حساس،بکر،سالم و معمولاً حفاظت شده می باشد.بوم گردی برای گردشگر،یک سفرآموزنده می باشد،که درآمد آن صرف حفاظت محل شده و مستقیماً در رشد وتوسعه اقتصادی و تقویت سیاسی جوامع محلی تأثیر گذاشته و موجب تکریم فرهنگهای گوناگون و حقوق بشر می گردد.بر اساس موافقت سازمانهای مرتبط با بوم گردی (سازمانهای فعال در زمینه حفظ طبیعت)تعریف ارائه شده در سال ۱۹۹۶ توسط اتحادیه حفاظت از زمین پذیرفته شده است.
تعریف بوم گردی: بوم گردی سفری مسئولانه و بازدید از مناطق طبیعی به منظور برخورداری و احترام به طبیعت با هر گونه ویژگی تاریخی و یا فرهنگی جدید مربوط به آن که به حفظ منطقه کمک کرده و کمترین تأثیر منفی را داشته و از لحاظ اجتماعی- اقتصادی،برای ساکنین منطقه سودآور باشد.حفاظت از محیط زیست،بوم گردی را به یک نوع از گردشگری تبدیل کرده که از مشارکت کنندگان می خواهد تا حد امکان با در نظر داشتن اهداف حفاظتی،به مدیریت مناطق حفاظت شده توجه کنند.بوم گردی بهترین روشی است که می تواند برای منطقه و ساکنین آن مفید بوده و منجر به حفاظت از طبیعت شود.استفاده از منابع طبیعی به عنوان جاذبه‌های گردشگری و بدون آسیب رساندن به آن،مقوله ای ایده آل در راستای توسعه پایدار است. بوم گردی باعث شد که به اهداف حفاظت از محیط،درآمدزایی جوامع محلی وایجاد یک تجارت جدید،توجه شود.همکاری و روابط میان حفاظت کنندگان،جوامع و گردانندگان تور،همیشه بی دردسر نبوده است.البته، عملکرد بوم گردی موجب شده تا گروه‌های زیادی با هم همکاری کنند.بوم گردی به مثابه عرصه ای مشترک برای خلق تشریک مساعی و هدایت مشترک مسیر گردشگرانی که قصد کسب تجربه و یادگیری درباره مناطق طبیعی و فرهنگهای مختلف دارند،عمل می نماید.شرایط ویژه،منجر به گرایش جدیدی در بوم گردی شده است.به منظور حفاظت از محیط،مدیران مناطق حفاظت شده در اثنای کار مجبور به ارائه راهکارهای جدید حفاظتی هستند که از نظر عملی فعالیتهای حفاظتی را با رشد اقتصادی درآمیزند.چرا که این نکته کاملاً مشهود است که رویکردهای سنتی مبتنی بر حفاظت شدید،دیگر پاسخگو نبوده و نیاز به شیوه‌های نوینی جهت دستیابی به اهداف می باشد.در طی سال‌ها حفاظت کنندگان محیط‌های طبیعی،مناطق حفاظت شده را با همکاری وهماهنگی کمتربا ساکنان محلی یا ساکنین اطراف این مناطق،مدیریت کرده اند.در سالهای اخیر و در بسیاری از کشورها به ویژه در مناطق در حال توسعه این شیوه شدیداً تغییر یافته ورویکردهای مربوط به حفاظت را تحت تأثیر قرار داده است.طی دو دهه گذشته با وجود رکود اقتصادی بسیاری از کشورهای در حال توسعه،افزایش جمعیت را تجربه کردند.این کشورها جهت تأمین نیازهای اقتصادی روزمره و پرداخت بدهی‌های خارجی خود اغلب مجبور به نابود کردن مداوم منابع طبیعی شدند. چنین فعالیتی منجر به رقابت و درگیری افراد زیادی در بهره برداری از منابع طبیعی،شده است.لذا افراد زیادی که زندگی و درآمدشان وابسته و متکی به منابع طبیعی مناطق حفاظت شده بود،نابود شده و بسیاری از مشاغل درآمدزای متکی به آن از بین رفتند.در اغلب کشورها،مناطق حفاظت شده،آخرین قطعه زمین‌های مهمی هستند که هنوز ذخایر قابل توجهی از گونه‌های گیاهی وجانوری،آب و هوای پاک و سایر خدمات اکولوژیکی را دارا هستند؛ضمن اینکه مناطق حفاظت شده،روز به روز برای کشاورزان معدن کاران،چوب برها و سایر کسانی که برای بقاء تلاش می کنند،جاذبه بیشتری پیدا می کند.توسعه اقتصادی،این مناطق را تحت تأثیر قرار داده و اوضاع رادر این مناطق هم در مقیاس محلی یا کشوری و هم در مقیاس جهانی ارتقاء داده است.بنابراین بوم گردی،به طور بالقوه می تواند ملاحظات حفاظتی و اقتصادی را با هم درآمیزد.به دلیل همین رقابت بر سر منابع،حفاظت کنندگان متوجه شدند که شرایط و اوضاع اقتصادی جوامع محلی باید به طور توأم و در کنار هم برای راهکارهای حفاظتی در نظر گرفته شود.در اغلب موارد ساکنین محلی برای حفظ و مدیریت منابع طبیعی پایدار به انگیزه‌های مالی نیاز دارند.شرایط اقتصادی و سیاسی اغلب باعث محدودیت انتخاب و افزایش اتکاء افراد محلی به مناطق طبیعی می شود. افزایش تقاضای گردشگری طبیعی موجب شده که مدیران مناطق حفاظت شده به توریسم مبتنی برحفاظت یا توریسمی که بر اساس حفاظت از محیط صورت می گیرد،بیشر توجه نماید.مسافرین یا گردشگران،نیروهایی هستند که بوم گردی را به سمت تکامل و رشد سوق می دهند.بر اساس آمار ارائه شده سازمان توریسم جهانی،در سال ۲۰۰۱ توریسم در سراسر دنیا تقریباً ۴/۷ درصد نسبت به سال ۲۰۰۰ افزایش داشته است که بیشترین رشد را در یک دهه گذشته نشان می دهد و نسبت به سال ۱۹۹۹ تقریباً دو برابر شده است.در سال ۲۰۰۰ بیش از ۶۹۸ میلیون نفر به کشورهای مختلف سفر کردند و درآمدی بالغ بر ۴۷۶ میلیارد دلار امریکا ایجاد کرده است،که در سال ۲۰۰۰ نسبت به سال گذشته ۵/۴ درصد رشد داشته است.صنعت گردشگری و مسافرت حدوداً ۲۰۰ میلیون شغل در سراسر دنیا ایجاد کرده است.به طور متوسط از هر ۴/۱۲ شغل یک شغل متعلق به این صنعت است.تغییر سلیقه توریست‌ها موجب شده است که صنعت توریسم،رویکرد مسافرت به مکانهای سرسبز را در پیش بگیرد و این عامل باعث ترغیب و رشد بوم گردی شده است.گردشگران به دنبال مکانها و بازارهای جدید تجاری و به دنبال فرصتی هستند تا از این راه به مدیریت منابع طبیعی کمک کنند.بسیاری از شرکتهای مسافرتی با شرایط تغییریافته بازار توریسم هماهنگ شده و بعضی از شرکتها تورهای ساحلی را کاهش داده و بیشتر به دنبال سفر به نقاط بکر و دست نخورده هستند.شرکتهای جدید نیز سعی دارند سفر به مناطق طبیعی را برنامه ریزی کنند.تقاضای مردم جهت سفر و بازدید به مناطق طبیعی منجر به تغییر رویکرد درصنعت توریسم شده است.از واژه بوم گردی،برداشت منطقی صورت نگرفته است و اگر بخواهیم درک درستی از آن داشته باشیم،در واقع بوم گردی راهکار حفاظتی مهمی برای دستیابی به توسعه پایدار است(توسعه پایدار=توسعه ای که نیازهای فعلی بشر را با در نظر گرفتن نیاز نسلهای آینده و بدون کاهش توانایی تولید آینده برآورد نماید).بسیاری از کلمات و اصطلاحات مرتبط با بوم گردی بعضاً به طور اشتباه به جای بوم گردی به کار برده می شود از جمله:گردشگری طبیعی- گردشگری طبیعی پایدار- گردش علمی یا گردش‌های تحقیقاتی- گردشگری‌های میراث فرهنگی و قومی- گردشگری پایدار سبز.
در تعریف بوم گردی،اهداف حفظ محیط زیست کاملاً لحاظ شده است.ضمن اینکه در نظرگرفتن مشارکت جوامع محلی و توسعه اقتصادی می تواند برای توسعه مهم بوده و مشارکین می توانند مجری طرح و برنامه بوم گردی باشند.راه های زیادی وجود دارد که می توان از آن برای حفاظت از محیط زیست استفاده نمود، ازجمله:اول اینکه:بوم گردی می ­تواند برای مناطق تحت حفاظت منبع درآمد خوبی باشد.دوم اینکه:بوم گردی می تواند در جوامع محلی و نواحی حفاظت شده پیرامون آن اشتغال زایی نموده و در این نواحی انگیزه اقتصادی ایجاد کند.سوم اینکه:بوم گردی می­توانداز نظرزیست محیطی بازدیدکنندگان را آموزش دهد.چهارم اینکه:بوم گردی می تواند دلیلی برای حفاظت محیط زیست بوده و منطقه حفاظت شده بیشتر تحت حمایت قرار گیرد.به طور کلی هدف برنامه‌های بوم گردی محدود نمودن و به حداقل رساندن تأثیرات منفی گردشگری طبیعی است.در بوم گردی معیارهایی وجود دارند که باید در نظر گرفته شوند.این معیارها در واقع خط مشی‌هایی هستند که بر اساس آنها می خواهیم بدانیم آیا گردشگری طبیعی را می توان معادل بوم گردی در نظر گرفت یا خیر،البته قضاوت در مورد اینکه گردشگری طبیعی،بوم گردی محسوب می شود یا خیر،کار آسانی نیست.طراحان محیط زیست و مدیران اجرایی زمانی می توانند به اهداف بلند مدت خود برسند که برای اجرایی کردن تمامی معیارهای بوم گردی تلاش و به معنای واقعی،آن را رعایت نمایند.البته باید گفت برای اجرایی کردن تمامی این معیارها در شرایط فعلی مشکلاتی وجود دارد.عملاً اجرای خط مشی‌های بوم گردی کار بسیار پیچیده و مشکلی است.اگر این کاربه خوبی انجام شود،فواید برگشتی آن بسیار شگفت انگیز خواهد بود.معیارهای بوم گردی هر مکان خاصی را باید در همان مکان جستجو کرد و به همین منظورباید شرایط خاص منطقه واهدافی را که برای حفاظت از آن محیط داریم در نظر بگیریم و سپس گردشگری را انجام داده و آنگاه بوم گردی نامگذاری کنیم.از آنجا که مدیران و طراحان بوم گردی به دنبال تأثیرات گردشگری عملی از بالقوه به بالفعل هستند،باید نقش و اهداف نواحی حفاظت شده و تأثیرات منفی گردشگری را مد نظر داشته باشند،چون از نظر حفاظتی بسیار مهم است.گردشگری ممکن است موجب لگدمال شدن و از بین رفتن کامل پوشش گیاهی یک منطقه شود،به همین دلیل جهت حفاظت،نیاز به محیط بانان بیشتری می باشد.به کارگیری تعداد بیشتری از محیط بان باید با رویکرد حفاظت از کل منطقه انجام گیرد نه اینکه فقط از پوشش گیاهی منطقه حفاظت کنند.نتیجه اینکه بوم گردی بر اساس شرایط هر منطقه حفاظت شده تعریف می شود.مناطق حفاظت شده خصوصی ومحیط‌های بیولوژیکی بین المللی اصولاً جزو واحدهای حفاظتی در نظر گرفته می شوند و بهترین مناطق برای ایجاد بوم گردی هستند.ساختارهای مدیریتی و قانونی این مناطق توانایی دستیابی به فواید و به حداقل رساندن هزینه بوم گردی را دارند (http://khublink.ir).
۲-۷-۲ بوم گردی روستایی
گرچه تامین زیرساخت‌های لازم نظیر هتل‌هایی با امکاناتی در مقیاس استاندارد جهانی برای توسعه گردشگری امری ضروری است، اما به نظر می رسد نتیجه فراهم کردن این امکانات نیز نمی تواند حتما به جذب گردشگر بیشتر منجر شود. انجام مطالعات دقیق و کارشناسانه در خصوص مزیت‌های موجود در استان‌های مختلف و شناسایی و استفاده بجا از آنها راه درست در شکوفا کردن صنعت گردشگری در کشور است و بر این اساس زیرساخت‌هایی مناسب با آداب و سنن و اقلیم هر منطقه از دیگر ضروریات محسوب می شود. پیش از هر اقدام، به دست آوردن آگاهی و درک صحیح از اینکه چه کار می خواهیم بکنیم و شرایط منطقه ای که می خواهیم گردشگری را در آن فعال کنیم، چیست؟ ضروری است و به همین منظور تدوین طرح جامع گردشگری متناسب با مزیت‌ها، شرایط، آداب و سنن و اقلیم هر استان نخستین گام خواهد بود. در بسیاری از کشورها که پیشرفت قابل ملاحظه ای در زمینه جذب گردشگر داشته اند، روستاها محور اصلی برای توسعه صنعت گردشگری بوده است. تجربیات این کشورها نشان داده که گردشگران تنها به دنبال هتل‌ها و اماکن اقامتی لوکس در شهرها نبوده و روستاها را به عنوان یکی از مقاصد اصلی گردشگری خود در نظر می گیرند. بهره مندی از طبیعت، وجود آداب و رسوم و سنن تمدنی، استفاده از مواد غذایی سالم و هوای پاک از مزیت‌های روستاها است که در روستاهای استان مازندران این مزیت‌ها به طور ویژه دیده می شود. گسترش بوم گردی در روستاهای سرسبز و زیبای استان مازندران در صورت تدوین طرح جامع و چشم انداز مناسب برای آنها می تواند به عنوان یکی از ظرفیت‌های اصلی و جذاب برای جذب گردشگر از داخل و خارج کشور محسوب شود. علاوه بر این با شناسایی روستاهایی که از آب و هوای کوهستانی و بسیار مطبوع بهره مند هستند و ایجاد زیرساخت‌های مناسب می توان با تبدیل آنها به دهکده‌های سلامت، بخش قابل توجهی از گردشگران سلامت را نیز جذب کرد. (http://seeiran.ir).
سازمان جهانی جهانگردی UNWTO همه ساله با یک شعار ویژه به استقبال روز جهانی جهانگردی می‌رود و تمام کشورهای عضو این سازمان تمرکز خود برای اجرای مراسم ویژه چنین روزی را با محوریت این شعار همراه می‌کنند. از سوی دیگر در طول یک‌سالی که پیش روی سازمان‌ها و وزارتخانه‌های گردشگری در کشورهای مختلف قرار می‌گیرد، موضوع طرح شده محور اصلی فعالیت آنها خواهد شد مدیریت بومگردی با مردم محلی، معمولا دو نمونه سیستم گردشگری بر اساس بوم‌گردی وجود دارد. در مدل اول سرمایه‌گذاران خصوصی، دولت، سازمان‌های مردم نهاد و… وارد این حوزه می‌شوند و در مدل دوم جامعه بومی، ‌مدیریت گردشگری منطقه خود را به دست می‌گیرد. در ایران ما فکر می‌کنیم جامعه بومی ‌آگاهی لازم را ندارد و باید از بیرون مدیریت شوند؛ این در حالی است که جامعه بومی می‌تواند گردشگری منطقه خود را سامان دهد و صاحب کار خود باشد. فرور می گوید: ما در برخی مواقع شاهدیم بخش خصوصی وارد جامعه بومی می‌شود و تلاش می‌کند اقدامات ارزشمندی را در حوزه گردشگری انجام دهد و از جامعه بومی‌نیز در کار خود بهره‌گیرد، اما عموما آنچه مشاهده می‌شود این است که جامعه محلی بیشتر به‌عنوان خدمه استفاده می‌شود و نه به‌عنوان صاحب کار. در واقع در این حالت صاحب کار فرد بیرونی است که سود بیشتری را نیز کسب می‌کند.این حالت تنها چند نفر در جامعه محلی به‌عنوان راهنمای توریست یا تهیه‌کننده غذا یا ایاب‌وذهاب گردشگر منتفع می‌شوند، اما کنترل و مدیریت گردشگری دست آنها نیست و به نوعی تابع عوامل و افراد بیرونی هستند.اگر شما هر امکانی را به افراد بیرونی یا حتی به بخشی از جامعه بومی‌بدهید بقیه جامعه بومی را از این مزیت بی‌بهره گذاشته‌اید و آنها به ناچار نقش درجه دو را ایفا خواهند کرد. این در حالی است که جامعه محلی در سال‌های اخیر نشان داده است قادر به مدیریت گردشگری منطقه خود خواهد بود.زمانی که جامعه بومی‌توان اداره یک بخش را ندارد، به ‌عنوان مثال نمی‌تواند توریست بین‌المللی را جذب کند این کار را به یک تورگردان یا آژانس‌های داخلی و خارجی می‌سپارد، اما در یک چشم‌انداز ۵ یا ۱۰ ساله جامعه بومی‌ باید بتواند بخش‌هایی را شکل دهد که متخصص در ورود توریست بوده و مهارت‌هایی نظیر تسلط به زبان انگلیسی و مدیریت سایت‌های گردشگری را فراگرفته باشد. شعار اصلی که در جوامع بومی‌ در دنیای امروز وجود دارد، این است که منافع شخصی و خصوصی در چارچوب منافع جمعی بوده و مدیریت آن به دست مردم محلی باشد. به‌عنوان مثال در کشوری نظیر نامیبیا که در آن طبیعت‌گردی و حفاظت مشارکتی توسط جامعه بومی راه افتاده است در برخی موارد که جامعه بومی‌نتوانسته آن فعالیت را به انجام برساند با بخش خصوصی شریک شده است و هر کدام بخشی از فعالیت‌های صنعت توریسم را به انجام می‌رسانند، اما این به معنای فروکاستن نقش مردم محلی به‌معنای خدمات‌دهنده نیست (http://www.nkchto.ir).
بوم گردی و تجربه زندگی سنتی و محلی به سبک ایرانی روح و روان کالبد صنعت گردشگری ایران بوده و در کنار دیگر اشکال توریسم یکی از عوامل مهم و شاخص برای فرایند برنامه ریزی و استراتژی بسیار قوی برای ارائه خدمات به گردشگران است. این اقامتگاه‌ها در محافظت از نواحی و تنوع زیستی منطقه خود نقش بسزایی دارند. تجربه‌ای بسیار نادر و دست نیافتنی که در هیچ فضای اقامتی و رستوران سنتی بدست نخواهد آمد. ویژگی منحصر بفرد این اقامتگاه‌ها مدیریت خانوادگی مبتنی بر دانش و تجربیات کهن یک منطقه است. در این محیط‌ها دغدغه کسب درآمد و اقتصاد فردی رنگ باخته، تبادل فرهنگی و تجربیات سفر و حس ایرانی زیستن و میهمانوازی در نخستین اهداف متبلور می‌شود. اگر بوم گردی را سفری مسئولانه به منظور برخورداری و احترام به طبیعت با هر گونه ویژگی تاریخی و یا فرهنگی که کمترین تأثیر منفی را بر طبیعت و از لحاظ اجتماعی- اقتصادی، برای ساکنین منطقه سودآور باشد بدانیم، حفاظت از محیط زیست، بوم گردی را به یک نوع از گردشگری تبدیل کرده که از مشارکت کنندگان می‌خواهد تا حد امکان با در نظر داشتن اهداف حفاظتی، به مدیریت مناطق طبیعی توجه کنند. بوم گردی بهترین روشی است که می‌تواند برای منطقه و ساکنین آن مفید بوده و منجر به حفاظت از طبیعت شود. استفاده از منابع طبیعی به عنوان جاذبه‌های گردشگری بدون آسیب رساندن به آن، مقوله‌ای ایده آل در راستای توسعه پایدار است . رشد و تحول بوم گردی مفهومی است که همزمان با رشد سریع گردشگری درطی ۱۰ سال گذشته در میان مجامع محلی و مردم ساکن در اطراف مناطق طبیعی و تاریخی، تکامل یافته است؛ به همین دلیل مسئولین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور و مسئولان محیط زیست و مردم محلی، منافع مشترک خود را در رشد آن یافته‌اند. بوم گردی باعث شده که به اهداف حفاظت از محیط، درآمدزایی جوامع محلی وایجاد یک تجارت جدید، توجه شود. طی دهه گذشته با رونق گردشگری بومی در نزد اعضای خوشه سار و افزایش مقبولیت‌های اجتماعی ملی و جهانی این مجموعه جمعیت کثیری از جوامع محلی و افراد فرصت طلب را بر آن داشته تا با الگو برداری از این مجموعه به خدمات بوم گردی بپردازند. چنین فعالیتی بدون آگاهی و عدم قوانین نظارتی منجر به رقابت و درگیری افراد زیادی در بهره برداری از این نوع گردشگری و سوئ استفاده از منابع طبیعی، شده است. لذا کسانی کسب درآمد بیشتر و سود جوئی و مقبولیت اجتماعی را دستاویز خود قرار داده تحت عنوان اقامتگاه بوم گردی با ارائه خدمات و سرویس‌های سنتی به گردشگران همراه با تبلیغات پر طمطراق در فضاهای مجازی بدون دانش و آگاهی از استاندارد‌های جهانی گردشگری ارزشهای سنتی و بومی را لگد مال کرده و با تخریب طبیعت پیرامون خود گردشگری بومی را قربانی هوسهای زود گذر کرده‌اند. اهداف برنامه‌های بوم گردی محدود کردن و به حداقل رساندن تأثیرات منفی گردشگری بر طبیعت و فرهنگ جامعه محلیست. در بوم گردی معیارهای طبیعی با رعایت بالا‌ترین سطح ممکن ضوابط زیست محیطی و به شکلی سازگار با معماری بومی و سیمای طبیعی منطقه با حداکثر تعامل با جامعه محلی، زمینه حضور و اقامت گردشگران را با کیفیتی قابل قبول و تعریف شده در محیط‌های فرهنگی و طبیعی فراهم کرده خط مشی مدیران و اهالی اقامتگاههای بوم­گردی را مشخص می‌کند(http://www.honarnews.com).
۲-۷-۳ اقامتگاه‌های بوم گردی
یکی از مهم‌ترین خط‌مشی‌های گردشگری که در دو دهه گذشته به‌صورت جهانی مورد توجه قرار گرفته، رشد فزاینده گرایش به کسب‌وکارهای کوچک گردشگری است. راه‌اندازی اکولوژها یا اقامتگاه‌های بوم‌گردی از موفق‌ترین و پایدارترین این کسب و کارهاست که فرصت مناسبی برای کسب و کارهای کوچک خانوادگی (خانواده‌محور) ایجاد می‌کند. در اقامتگاه‌های بوم‌گردی روابط مستقیم و متقابل میزبان و مهمان در خانه و املاک خانواده گردشگرپذیر انجام می‌شود و این حضور و مشارکت از سوی خانواده برای تجربه و رضایت گردشگر و توسعه پایدار مقصد گردشگری و جامعه محلی، امری حیاتی است. اقامتگاه‌های بوم‌گردی از سال۱۹۹۴ میلادی به جهان معرفی شدند و در چند سال گذشته نیز در ایران به‌شدت رشد کرده‌اند. هدف اصلی در ایجاد و توسعه این اقامتگاه‌ها که دارای هویت و ساختار بومی هستند نیز رسیدن به توسعه پایدار است. بسیاری از اقامتگاه‌های بوم‌گردی توسط یک خانواده محلی اداره می‌شوند و کارکرد آنها تنها جنبه اقامتی ندارد، بلکه در آنها فعالیت‌های مختلفی مانند ارائه غذا و نوشیدنی بومی، ساخت، آموزش و فروش صنایع‌دستی محلی، اجرای نمایش و موسیقی سنتی، برگزاری رویدادهای بومی و تورها و فعالیت‌های بوم‌گردی فراهم شده است. مکان فیزیکی اقامتگاه، به‌دلیل سبک معماری، مصالح ارگانیک به‌کار رفته، طراحی داخلی و مبلمان بومی آن نیز به‌عنوان اکوموزه بومی، بخشی از یک جاذبه گردشگری است. مهم‌ترین اصلی که در اقامتگاه‌های بوم‌گردی باید رعایت شود نیز مشارکت اعضای خانواده میزبان (صاحب اقامتگاه) و جامعه محلی مقصد در تمامی فعالیت‌های گردشگری یک اقامتگاه بوم‌گردی است. الگوی توسعه گردشگری در اقامتگاه‌های بوم‌گردی، براساس گردشگری جامعه‌محور است که می‌تواند نقش عمده‌ای را در توانمندسازی مردم محلی، توسعه منابع انسانی، تنوع و رشد اقتصادی و همچنین خلق فرصت‌های شغلی جدید ایفا کند و لازم به یادآوری است که رویکرد مبتنی بر جامعه محلی، از الزامات توسعه گردشگری پایدار است. اقامتگاه‌های بوم‌گردی معمولا در مناطق روستایی، مناطق بکر طبیعی یا بافت‌ها و اماکن تاریخی شکل گرفته و به همراه فعالیت‌هایی که برای شناخت و معرفی بوم، توسط خانواده‌های کارآفرین و جامعه محلی علاقه‌مند به گردشگری انجام می‌شود، می‌تواند به‌عنوان راهکاری عملی برای رسیدن به توسعه پایدار گردشگری در این مناطق باشد. برجسته‌ترین نمونه‌های اکولوژ در جهان، اقامتگاه‌های بومی در کشورهای اندونزی، تایلند، کامبوج، کنیا، افریقای جنوبی، بولیوی، کاستاریکا، مکزیک، فرانسه، اسپانیا و استرالیاست. هویت و اصالت بومی به‌کار گرفته شده در اداره اقامتگاه‌های بوم‌گردی نیز آنها را از دیگر اقامتگاه‌ها متمایز ساخته و مشارکت جامعه محلی به‌عنوان قلب تپنده این جریان، حیات تازه‌ای به مقاصد گردشگری بخشیده است.اکولوژها بر این باورند که با معرفی و آشنایی گردشگران با محیط انسانی(فرهنگ و اجتماع) مقصد خود، می‌توانند فرهنگ بومی را صادر کنند و همچنین با آشنایی گردشگران با طبیعت منطقه خود، در حفاظت و نگهداری آن محیط نیز موثر واقع شوند. همه این کارها با یک انگیزه اصلی و نهایی با نام انگیزه اقتصادی و رشد سطح زندگی جامعه محلی انجام می‌شود. از سوی دیگر تجربه ناب و بکر گردشگر و رضایت او از این محصول بومی، چرخه توسعه پایدار گردشگری را کامل می‌کند. نتایج آخرین پژوهش علمی بر اقامتگاه‌های بوم‌گردی مناطق کویری ایران نشان می‌دهد که اقامتگاه‌های بوم‌گردی این منطقه، ارائه‌کننده بسته کاملی از محصولات، فعالیت‌ها و خدمات گردشگری بومی هستند که ضمن برخورداری از ساختارهای مناسب زیربنایی گردشگری، به‌دلیل برخورداری از ساختار محیطی بوم‌گرا، ساختار مدیریت و مالکیت خانوادگی و مشارکت جامعه بومی، الگوی اقامتگاهی متمایزی را از سایر اشکال اقامتگاه‌های گردشگری ایجاد می‌کنند. همچنین این الگوی متمایز در زمینه توسعه پایدار گردشگری گام برداشته و در میانه راه قرار گرفته است.اکنون زمان سرنوشت‌سازی برای اقامتگاه‌های بوم‌گردی است که می‌تواند با برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح و علمی گامی موثر در توسعه گردشگری پایدار بردارد یا آنکه با بی‌برنامگی و بی‌کفایتی مدیریتی و سپردن کار به افراد ناآشنا، بی‌تجربه و غیرمتخصص، مانند بسیاری از دیگر برنامه‌های گردشگری کشور، آنها را به مسیر نابودی بکشاند (www.smtnews.ir).
۲-۸ اکوکمپ
واژه خانه ی اکولوژیک برای اولین بار در نخستین سمینار بین المللی خانه‌های اکولوژیک که در سال ۱۹۹۴ در خلیج ماهو در جزایر ویرجین در آمریکا برگزار گردید مطرح شد. اولین دستورالعمل بین المللی خانه‌های اکولوژیک نیز نتیجه ی کنقرانس بین المللی کاستاریکا در سال ۱۹۹۵ و پنج سال تحقیق و بازبینی بود. تعریف ارائه شده منتج از این تحقیقات به شرح ذیل است. خانه‌های اکولوژیک اقامتگاهی برای گردشگران است که دارای خصوصیات زیر باشد :
آسیبی به محیط زیست اطراف اعم از طبیعی و فرهنگی وارد نسازد،
کمترین تاثیر ممکن را هنگام ساخت و ساز بر روی محیط طبیعی اطرافش بگذارد،
مناسب و هماهنگ با بافت فیزیکی و فرهنگی آن منطقه باشد و با توجه به شکل،
ظاهر، رنگ و معماری محلی ساخته شده باشد،
از روش‌های پایدار برای به دست آوردن آب مصرفی و کاهش مصرف آن استفاده کند،
سیستم کارآمد دفع زباله و فاظلاب داشته باشد،
از منابع انرژی جایگزین با رعایت اصول پایداری بهره مند باشد،
در راستای همکاری با انجمن‌های محلی تلاش کند،
برنامه‌های آموزشی درباره ی محیط‌های فرهنگی طبیعی و فرهنگی منطقه برای کارمندان و گردشگران ترتیب دهد و،
با شرکت در برنامه‌های تحقیقاتی، به توسعه ی پایدار منطقه کمک کند.
شکل بسیار رایجی از خانه‌های اکولوژیک اکوکمپ‌ها هستند که جهت استفاده انواع گردشگران در سایت‌های طبیعی ساخته می شوند. اکوکمپ‌ها به علت سازگاری زیاد با شرایط اکوسیستم‌های طبیعی برای توسعه اکوتوریسم در مناطق چهارگانه تحت حفاظت مانند پارک‌های ملی کاربرد فراوان پیدا کرده اند. در تمام منابع موجود علمی معیارهایی را که برای اکوکمپ‌ها در نظر گرفته اند، کم و بیش همسو با تعریف بالا هستند. برای مراحل ساخت و ساز، طراحی و معماری، مصالح و همچنین نوع مدیریت و فعالیت‌های قابل اجرا در فضای داخل و خارج اکوکمپ شاخص‌هایی تعریف شده وجود دارد که با توجه به مجموعه این شاخص‌ها احداث یک اکوکمپ استاندارد که هم راستا با معیارهای گردشگری پایدار باشد امکان پذیر خواهد شد. این شاخص‌ها در دو دسته اصلی شاخص‌های ساخت و شاخص‌های فعالیتی طبقه بندی می شوند. این شاخص‌ها به طور جداگانه در ادامه و دو جدول آورده شده اند.
جدول ۲- ۲-: شاخص‌های احداث اکوکمپ (حسنی اصفهانی،۹۷،۱۳۸۷)
خانه‌های اکولوژیک از جمله اکوکمپ‌ها، در ۱۲ سال گذشته رشد بسیار چشمگیری داشته است. گردشگران با آگاهی از مشکلات زیست محیطی، سعی می کنند سراغ اقامتگاه‌هایی بروند که تاثیرات زیست محیطی خود را با به کارگیری روش‌های ساده به حداقل می رسانند. برای مثال از روش‌های طبیعی برای تهویه استفاده می کنند، از لامپ‌های کم مصرف برای روشنایی بهره می گیرند، شیرآلات و سردوش‌های کاهنده ی مصرف استفاده می کنند، ملحفه و حوله‌ها را با توافق مسافران، به جای هر روز، چند روز در میان عوض می کنند، تا جای ممکن برای تولید برق از انرژی‌های پاک بهره می گیرند. به کمک هر یک از این اقدامات به ظاهر کوچک می توان مصرف انرژی را تا حد قابل ملاحظه ای کاهش داد. بازیافت زباله، از دیگر روش‌های الزامی در این مکان‌هاست است. در این روش از زباله‌های تولید شده در آشپزخانه‌ها برای تهیه ی کمپوست استفاده می شود و آب فاضلاب نیز پس از تصفیه به مصارف دیگر می رسد. بدیهی است اقامتگاه‌هایی که محصولات خود را به صورت طبیعی پرورش می دهند یا از محصولات بومی تولید شده در حومه ی منطقه ی خود استفاده می کنند یک قدم به پایداری نزدیک تر هستند. احساس مسئولیت اجتماعی از دیگر ویژگی‌های یک اکوکمپ است. این نوع اقامتگاه‌ها باید به فرهنگ و آداب و سنن مردم محلی احترام بگذارند و برای این افراد کارآفرینی کنند. همچنین موظف به برگزاری دوره‌های آموزشی برای کارکنان خود هستند. قوانین پایداری باید در تمام قسمت‌های یک اکوکمپ استاندارد از جمله اتاق‌ها، فضاهای عمومی، سالن‌های غذاخوری، برخی از شاخص‌های - رختشوی خانه‌ها و بخش‌های اداری و اجرایی رعایت شود. در جدول ۲-۳ مدیریتی و رفتاری قابل توجه در یک اکوکمپ جهت حفاظت از منابع موجود گردشگری و رسیدن به توسعه پایدار اشاره شده است.
جدول ۲- ۳: شاخص‌های فعالیتی در اکوکمپ (حسنی اصفهانی،۱۳۸۷)
۲-۹ استانداردها و شرایط اکوکمپ‌ها و اقامتگاه‌های بوم گردی
۲-۹-۱ الزامات و شرایط عمومی اقامتگاه‌های بوم گردی
کلیه اقامتگاه‌های بوم گردی ضمن رعایت اصول فنی و مهندسی که تضمین کننده ایمنی ساکنان ساختمان‌ها هستند، با بهره گرفتن از مصالح بومی و با بهره بردن از حداکثر دانش بومی و هماهنگ با محیط طبیعی و فرهنگی پیرامون خود احداث شده و در طی مدت بهره برداری و توسعه اقامت گاه این شرایط بایستی تداوم داشته باشد.
طراحی داخلی و خارجی کلیه اقامتگاه‌های بوم گردی باید با رویکرد بهره برداری از مبلمان و تجهیزات سنتی و بومی صورت گرفته تا ضمن تامین رفاه برای گردشگران، فرصت آشنایی و درک فرهنگی منطقه فراهم شود.
در کلیه اقامتگاه‌های بوم گردی طرح‌های مشخصی در خصوص مدیریت و بازیافت پسماندها و استفاده بهینه از پسابها به اجرا در آیند، وجود اقاتگاه‌های بوم گردی نباید در هیج شرایطی به آلودگی زیست محیطی بستر پیرامون خود منتهی شود.
کلیه شیرآلات اقامتگاه‌های بوم گردی باید از انواعی انتخاب شود که کاهش مصرف آب را به دنبال داشته باشند.
نورپردازی اقامت گاه‌های بوم گردی باید ضمن تامین روشنایی مورد نیاز گردشگران، حداکثر صرفه جویی در مصرف انرژی داشته و حداقل آلودگی نوری را در منطقه ایجاد نماید.
سیستم گرمایش و سرمایش اقامتگاه‌های بوم گردی باید ضمن تامین رفاه مسافران حداقل تاثیر منفی را بر محیط زیست منطقه داشته باشد و با رعایت اصول معماری بومی و دانش فنی روز، میزان نشت حرارتی در اقامت گاه‌های بوم گردی به کمترین حد ممکن برسد.
استفاده از پوشاک بومی ضمن رعایت اصول بهداشتی و ایمنی برای کلیه کارمندان اقامتگاه‌های بوم گردی و همچنین رعایت اصول بهداشتی و پاکیزگی کلیه فضاهای اقامتگاه‌های بوم گردی براساس استاندارد‌های و ضوابط الزامی است.
کلیه اقامت کاه‌های بوم گردی موظفند ضمن رعایت ذائقه گردشگران، خوراک و نوشیدنی‌های بومی را با بهره گرفتن از سفره آرایی بومی و رعایت اصول بهداشتی به گردشگران ارائه نمایند.
حضور راهنمایان و بلدهای محلی و فراهم نمودن فرصت بازدیدی از سیمای طبیعی و بستر فرهنگی پیرامون اقامتگاه‌های بوم گردی توسط راهنمایان مورد تایید سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در کلیه اقامتگاه‌های بوم گردی الزامی است.
با توجه به قرار گرفتن اقامتگاه‌های بوم گردی در محیط‌های طبیعی و به دور از مراکز امدادی، ضروری است کلیه اقامتگاه‌های ضمن شناساییی مخاطرات و حوادث مرتبط با فعالیت خود و ارائه آن به مراجع صدور مجوز طی گزارشاتی که هر دو سال یک بار مورد بازنگری قرار خواهد گرفت، اقدامات لازم را در خصوص مدیریت حوادث در محدوده جغرافیایی فعالیت خود (از جمله تعامل با نهادهای محلی امدادی، تامین تجهیزات امدادی در حد نیاز و مطابق گزارش مذکور و..) به انجام برسانند و همجنین کارمندان ملزم به اخذ گواهینامه معتبر کمک‌های اولیه و امداد از مراجع ذیصلاح هستند.
آگاهی و پایبندی گردشگران به هنجارهای جامعه میزبان در گلیه اقامتگاه‌های بوم گردی ضروری است.
بر اساس این گزارش، کارشناسان طبیعت گردی استان‌ها در تعامل با کارشناسان استاندارد سازی و معاونین گردشگری ادارات کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در کلیه استان‌های کشور ناظر بر اجرای دستور العمل ابلاغی و بر عملکرد اقامتگاه‌های بوم گردی خواهند بود. شایان ذکر است؛ روند رو به رشد بوم‌گردی در ایران و استقبال بی‌نظیر گردشگردان داخلی و خارجی از اقامتگاه‌های بومی، نشانگر این است که دست‌یافتن به اهداف افق ۱۴۰۴گردشگری، نیازمند سرمایه‌گذاری ویژه در بخش گردشگری روستایی و عشایری است. آنچه اکنون می‌تواند راهگشای مسیر توسعه پایدار گردشگری در ایران باشد، به رسمیت شناختن اقامتگاه‌های بوم‌گردی و توسعه آنها براساس استانداردها و ارکان یادشده است (www.yjc.com).
۲-۹-۲ اکوکمپ‌ها، معیارها و شاخص‌های احداث

می ­تواند شامل ترکیبی از ویژگی­های مانند بیماری، حرکت، مکان در پس زمینه باشد که با هم حالت فعلی کاربر را مشخص می­ کند. با این حال مانع بزرگ برای تشخیص موارد بالا محدودیت ظرفیت باتری دستگاه­های تلفن همراه

می­باشد. زیرا حسگرهای تعبیه شده در دستگاه­های تلفن همراه می­باشد منابع عمده­ای از برق را مصرف می­ کند. به عنوان مثال، باتری نوکیا با شارژ کامل، این تلفن همراه می ­تواند مکالمات تلفنی را برای ده ساعت حمایت کند، اما نتایج تجربی ما نشان می­دهد که باتری فقط قادر خواهد بود شش ساعت مکالمه را ساپورت کند اگرگیرندهGPS ان روشن باشد. از این رو، مصرف انرژی بیش از حد ممکن است تبدیل به یک مانع عمده برای پذیرش تلفن همراه به عنوان گسترده­ترین وسیله قابل حمل به همراه ارائه برنامه ­های کاربردی و یا خدمات باشد.
نویسنده این مقاله در حال طراحی، پیاده­سازی و ارزیابی EEMSS، سیستمی برای سنجش انرژی کارآمد تلفن همراه است، EEMSSدارای یک طرح مدیریت سلسله مراتبی حسگر برای مدیریت انرژی و توان می­باشد. استفاده از ترکیبی از حسگر­خوان که به طور خودکار تشخیص حالت کاربر را با توجه به سه شرط در زمان واقعی، یعنی حرکت (مانند حالت دویدن و راه رفتن)، محل (مانند ماندن در خانه یا در بزرگراه) و پس زمینه محیطی (از جمله با صدای بلند و یا آرام) توصیف می­ کند.
مولفه­های اصلی EEMSS یک طرح برای مدیریت حسگر هستند که موقعیت­های کاربر را مشخص کرده و انتقال موقعیت را با یک توصیف گر تحت قواعد XML شرح می­دهد. این توصیف­گر موقعیت فعلی کاربر را به عنوان ورودی گرفته و توسط حسگر مناسب مورد استفاده قرار می­گیرد. عملکرد نهایی آن روشن و خاموش کردن حسگر بر اساس وضعیت فعلی کاربر می­باشد.
مزایای این طرح مدیریت حسگر سه نوع خواهد بود:

1. 1. اول، مکانیزم تعیین موقعیت پیشنهاد شده در این مقاله یک روش انعطاف پذیر برای اضافه کردن / به روز­رسانی موقعیت­های کاربر و ارتباطاتشان به حسگرها است. به عنوان مثال، برای محاسبه نیازهای نو ظهور و حسگرهای جدید ممکن است به صورت تدریجی به سیستم ما اضافه شوند.

1. 1. دوم، به منظور دستیابی به بهره­وری انرژی، طرح مدیریت حسگر به مجموعه ­ای از حداقل حسگرها اختصاص داده شده و تعیین طول نمونه­برداری و فواصل این مجموعه از حسگرها برای تشخیص حالت کاربر و همچنین انتقال به وضعیت­های جدید را ممکن می­سازد.

1. 1. در نهایت، این طرح مدیریت حسگر به راحتی می ­تواند توسعه یابد به عنوان یک میان­افزار عملیات مدیریت حسگر و اطلاعات متنی برای برنامه ­های کاربردی لایه­ های بالاتر را برای انواع مختلف دستگاه­ها و حسگرها فراهم کند.EEMSS در حال حاضر بر روی گوشی های نوکیا اجرا و ارزیابی شده است.

در اجرایEEMSS ، در حال حاضر برای موقعیت­های زیر تعریف شده است:
“پیاده­روی"، “داخل خودرو"، “استراحت کردن"، “صحبت کردن در خانه"، “ورود به خانه"،” کارکردن"،
” ملاقات"، “در دفتر با صدای بلند"، ” محل آرام"،” مکان سخنرانی” و “مکان پر سرو صدا". زمینه این مطالعه با ۱۰ کاربر در دو دانشگاه مختلف برای ارزیابی عملکرد EEMSS انجام شده است. نتایج این تحقیق نشان می­دهد که EEMSS قادر به تشخیص موقعیت با دقت ۹۲٫۵۶٪ و بهبود طول عمر باتری بیش از ۷۵ درصد، در مقایسه با نتایج موجود
می­باشد.
شکل۲- ۱۲-وضعیت هاو ویژگی­های آنها که توسط سیستم موردتحقیق (EEMSS) ثبت شده است [۴۵]
شکل۲- ۱۳-معماری پیاده­ سازی سیستم EEMSS درگوشی نوکیا [۴۵]
(۱) اطلاعات سیستم خوانده شده درقالبXML برایتعیین موقعیت به قسمت مدیریت حسگر ارسال می­گردد.
(۲) ماژول مدیریت بر اساس وضعیت فعلی کاربر که توسط مدیریت حسگر مشخص می­ شود حسگرها را تعیین می­ کند.
(۳) ماژول مدیریت کنترل روشن/خاموش بودن حسگرها را بر عهده دارد.
(۴) رابط کنترل تک تک حسگرها.
(۵) رابط حسگر برای ماژول طبقه ­بندی.
(۶) ماژولی که حالت کاربر را طبقه ­بندی می­ کند.
(۷) رابطی که واسط انتقال نتیجه ماژول طبقه ­بندی به ماژول مدیریت می­باشد.
(۸) به روز رسانی موقعیت و ثبت زمان واقعی فعالیت کاربر.
(۹) قرار دادن اطلاعات مربوطه بر روی صفحه نمایش تلفن­های هوشمند.
مقاله [۴۵] به استراتژی­ های مدیریت انرژی کارآمد حسگر در تلفن همراه اشاره کرده است. تلفن همراه موفق به اجرای ویژگی­های پربار با بهره گرفتن از حسگرهای جاسازی شده در خود مانند شتاب­سنج، بلوتوث، دوربین، GPS، میکروفون، قابلیت Wi-Fi و غیره می­باشد بنابراین آنها را با عنوان گوشی­های هوشمند به مصرف­ کنندگان الکترونیک معرفی
می­نمایند. با بهره گرفتن از حسگر، برخی از اطلاعات معنی­دار در مورد مکان کاربر، کار­ها و محیط می ­تواند در زمان واقعی استخراج شده و به برخی از برنامه ­های کاربردی اجازه انطباق شرایط محیطی در حال تغییر و خواسته­ های کاربر را به طور مداوم می­دهد. به عنوان مثال حسگرهای تشخیص فعالیت کاربر به همراه یک برنامه کاربردی آنلاین می توان برای به روز­رسانی مکان فعلی کاربر بکار برده شده به طوری که پیروان کاربر می­توانند بطور مداوم کاربر را پیگیری کنند. بدست آوردن لیست فعالیت­های کاربر و استخراج اطلاعات آن از تلفن همراه بسیار انرژی­بر است که باعث جذب مقدار زیادی جریان انرژی از باتری دستگاه می­ شود. نتیجه این خواهد بود است که تأمین انرژی برای بیش از یک حسگر بسیار مضر است. در بخش قبلی باین نتیجه رسیدیم که دستگاه­های تلفن همراه امروزی به اندازه کافی برای استفاده از تمام حسگرها در همزمان با دوام می­باشند، به عنوان مثال تلفن همراه نوکیا با باتری که به طور کامل شارژ شده است بشکل تجربی مورد بررسی قرار گرفته شد و مشخص شد که انرژی باتری این گوشی می ­تواند بطورکامل در ظرف شش ساعت در صورتی که GPS آن به طور دائم حتی زمانی که استفاده نمی­ شود روشن باشد تخلیه شود، در حالی که تلفن تماس تلفنی را تا ده ساعت پشتیبانی می­ کند.
در این روش تعیین چرخه­های مختلف وظایف حسگرهای مختلف پیشنهاد شده است به طوری که در هر زمان، ممکن است برخی از حسگر­های در حال اجرا باشند، در حالی که دیگر حسگرها ممکن است خاموش شوند. به عنوان مثال، اگر کاربر در داخل^[۲۲] باشد، هیچ دلیلی برای استفاده از حسگر GPS وجود ندارد در حالی که شتاب­سنج و Wi-Fi ممکن است روشن باشند. فرض کنید که کاربر در حال خواندن یک کتاب باشد و با گذشت زمان، فعالیت کاربر کمترخواهد شد، در این مورد می­توان از شتاب­سنج برای تشخیص حرکت بدن برای کاهش مصرف انرژی استفاده کرد. علاوه بر تنظیم چرخه­های وظیفه^[۲۳]، یکسان­سازی تغییرات دوره نمونه­برداری یکی دیگر از مشکلات این رویکرد است. مکانیسم ترکیب برای شناسایی فعالیت شامل زوج ترکیبی از چرخه­های وظیفه مختلف و دوره­ های نمونه­برداری خواهد بود، با شناسایی وضعیت کاربر راهکاری برای مصرف کمتر انرژی مورد استفاده قرار می­گیرد. در این مقاله روش جدیدی را برای حل پیچیدگی و نشان دهنده آنها را در جزئیات ارائه شده است.

• • راهبردهای پیشنهادی مقاله برای بهره­وری انرژی

تلفن­های همراه امروز متشکل از تعدادی حسگر هستند که قادر به تحقق برنامه ­های جالب می­باشند.با این حال، به روز رسانی ویژگی­های جدید برای این دستگاه­ها در برخی از موارد محدودیت در عمر باتری دستگاه را به ارمغان
می ­آورد. بنابراین، حسگری که دائما توسط هر برنامه به کار گرفته می­ شود می ­تواند مصرف انرژی بالا در واحد زمان نسبت به آنچه انجام می­ دهند، در حالی که صرفا برای یک مکالمه تلفنی ساخته شده داشته باشد. در مرجع ۶ این مقاله اثر تقریبی استفاده از حسگرهای امروزی در عمر باتری دستگاه­های تلفن همراه بشکل تجربی بررسی شده است تا مصرف برق آن را به طور متوسط ​​در زمانی که آنها به صورت جداگانه روشن باشند بسنجد.
با توجه به نتایج، حداقل مصرف برق برای حسگر شتاب سنج است. مصرف انرژی بلوتوث، میکروفون، GPS، Wi-Fi و دوربین فیلمبرداری بدنبال شتاب­سنج هستند. بنابراین، بهترین روش مراقبت از باتری این خواهد بود که برنامه ­های کاربردی مبتنی بر تشخیص حالت کاربر باید عملیات خود را با بهره گرفتن از شتاب سنج به عنوانی ک حسگر پیش فرض شروع کند.در این مقاله، دو روش مدل برای بهبود موازنه بین مصرف انرژی و دقت شناسایی وضعیت کاربر وجود دارد پیشنهاد شده است.
روش اول به نام یک مکانیسم مانیتورینگ زمینه، که اساسا دستیابی به صرفه­جویی در مصرف انرژی در روش­های محاسباتی و دومی که نمونه گیری انطباقی و روش چرخه وظیفه نامیده می­ شود، که با هدف به دست آوردن بهره­وری انرژی در شیوه­ای فیزیکی است در حالی که حسگرها در حال عمل می­باشند.
الف- مکانیسم مانیتورینگ
چالش عمده در استخراج اطلاعات مبتنی بر فعالیت­های کاربر، نظارت بر متن به طور مداوم است. نظارت بشکل مداوم بوسیله حسگر در تلفن همراه با حجم کار سنگین است که باعث برخی از محدودیت در محاسبات است و مصرف قدرت باتری را بر گوشی تحمیل می­ کند. بنابراین باید به مکانیزمی جهت سازماندهی فرآیندهای مورد نیاز برای تجزیه و تحلیل قعالیت دست یافت که در چنین راهی بر اساس مقاله موردنظر باید تکرار کار با اطلاعات متنی(انجام کارهای تکراری و زائد) اجتناب شده و کنار گذاشته شده شود.
تا زمانی که یک انتقال وضعیت درحالت کاربر رخ ندهد، هیچ ضرورتی برای تشخیص مجددو دوباره کاری (با بهره گرفتن از همان شرایط و اطلاعات موجود) وجود ندارد. همانطور که درشکل زیر نشان داده، با بهره گرفتن از اطلاعات متنی، موقعیت کاربر با بهره گرفتن از روش محاسباتی هوشمند تشخیص داده شده است. ولی اجرای این استراتژی کم هزینه و بدون
بهره­ گیری از داده ­های تکراری خام حسگر که منجر به تصمیم گیری در تعیین موقعیت کنونی کاربر می­ شود.
شکل۲- ۱۴-مکانیسم مانیتورینگ زمینه درموبایل[۴۵]
این روش تشخیص حالت کاربر تلاش می­ کند برای پردازش و تجزیه و تحلیل داده ­های خام حسگر با بهره ­برداری از اطلاعات متن، و مقایسه آن با یک الگوریتم طبقه ­بندی بر اساس منطق درخت تصمیم بگیرد. در این روش، تقریبا تمام داده ­های خام حسگر از طریق خط لوله پردازش جمع­آوری شده و با یک تصمیم برای تعیین موقعیت کاربر به پایان
می­رسد.در روش پیشنهادی، یک مکانیزم نظارت هوشمندانه بر زمینه به منظور کاهش هزینه بالا برای توالی
عملیات­های مورد نیاز معرفی شده است. هدف اصلی از این مکانیسم اطلاع از موقعیتهای کاربر با یک نرم­افزار است که تنها زمانی که کاربر در حال خروج از موقعیت فعلی می­باشد، اجرا می­ شود.
ب-نمونه برداری انطباقی و چرخه وظیفه
حسگرها در یک تلفن همراه را می­توان به دو دسته، بسته به سبک­های عملیات خود طبقه ­بندی کرد. طبقه اول شامل شتاب­سنج و میکروفن می­باشد.این حسگرها یک بار به کار گرفته شده وبه طور مداوم کار می­ کند، آنها نیاز به یک دستور خارجی برای به پایان رساندن عملیات خود و برای تبدیل شدن به وضعیت خاموش دارند. هر دوی آنها نیاز به حداقل یک دوره نمونه برداری مطلوب برای گرفتن اطلاعات کاربر متنی بشکل معنادار دارند. طبقه دوم از حسگرها شامل GPS، Wi-Fi و بلوتوث است. هنگامی که این حسگر روشن شود، پس از عملیات سنجش به طور خودکار به حالت غیر­فعال در­می­آیند. همچنین، برخی از پروتکل­های به آنهاتخصیص داده شده است که این حسگرها باید برای انجام عملیات­های خود از انها پیروی کنند. بنابراین، آنها ممکن است قادر باشند تحت نمونه دوره­ های مختلف اجرا شوند.

IT فضای اطلاعاتی برای هر سازمان جهانگردی ایجاد کرده و ساختار اطلاعاتی که کل صنعت می تواند در آن فعالیت کند، را تامین می کنند. درون این فضای اطلاعاتی، اعضای صنعت می توانند بازارهای ویژه را بیابند، همکاری با عرضه کنندگان را توسعه دهند و یک نوع همکاری مجازی برای توسعه و تولید محصولات صنعت جهانگردی ایجاد کنند.

بنابراین، گستره وسیعی از مزایا و چالش های بالقوه برای تمام ذینفعان ظاهر می شود،زیرا که تحول تکنولوژی، همکاری موثر را ممکن می سازد و ابزارهایی را برا جهانی شدن این صنعت ارائه می دهد. به طور موثری IT با ارائه ابزارهای موثر هم برا مشتریان به منظور تشخیص کالای مناسب و خرد آن و هم برا تولید کننده با هدف توسعه،مدیریت و توزیع محصولات خود در سطح جهانی، باعث قدرت بخشیدن، ترقی و پشتیبانی از ظهور عرضه و تقاضای جهانی برای جهانگردی می شوند.بنابراین IT باعث رشد کلان جهانگردی و افزایش رشد عرضه و تقاضا شده اند و این IT ها را تبدیل به یکی از ضروری ترین شریکان و همراهان این صنعت کرده است.
از آنجائیکه IT به ابزاری برا بازاریابی، توزیع و ارتباط عملکردی موسسات جهانگردی تبدیل خواهند شد و مشتریان به فن آوری برای برآوردن رویاهای خود و به حداکثر رساندن ارزش پول و زمان خود در طول مسافرت وابسته خواهند بود، ان مشارکت در آینده ای نزدیک نیز قوی تر خواهد شد.
بنابراین استفاده موثر از IT برای رقابت پذیری و موفقیت این صنعت بسیار ضروری است. جهانگردی به طور حتم تحت تاثیر مهندسی مجدد فرایند و انقلاب فکری ایجاد شده در اثر تحول فن آوری قرار دارد.” یک سیستم کلی از IT در حال نفوذ در صنعت جهانگردی می باشد و برای هیچ کس راه فراری از آن نیست". نفوذ ITدر جهانگردی بیشتر در اثر فشار مشتریان بوده است. چراکه مشتریان با ابزارهای جدید IT آشنا می شوند و به دنبال راه هایی برای ارتباط الکترونیکی با صنعت می باشند. جالب است که اکثر نوآوری های تکنولوژی توسط مشتریان درخواست می شود یا توسط تعداد بسیار کمی از سازمان های جهانگردی آینده نگر معرفی شده است. بدیهی است که اطلاعات دقیق و به موقع مربوط به نیازهای مشتریان، تاثیر بسزایی در تجربه گردشگر خواهد داشت. این یکی از مشخصه های کلید برا ارضاء تقاضا و توانایی موسات برای ارائه محصولات مناسبی می باشد.(حنفی زاده،۱۳۸۵،ص۱۰۳)
در بررسی جهانگردی الکترونیکی باید سه جنبه نرم افزاری ، سخت افزاری و ارتباط بین آنها یعنی شبکه اتصالی بین آنها و در نهایت اپراتورینگ که یکی از مقوله های مهم در این بحث می باشد مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد و سپس به زیرساختها و استعدادهای آن در ایران و جهان اشاره گردد . باید ببینیم آیا زمینه های موجود در کشور ایران در فن آوری اطلاعات و ارتباطات جهت این امر فراهم است ؟ و اگر این امر وجود دارد نسبت به سطح جهانی تا کجا پیش رفته است .
در این میان شاید دسترسی به سخت افزارها و بعضا نرم افزارها مشکلی را ایجاد نکند چرا که دستیابی به آنها از منابع رسمی و غیر رسمی و یا با اختصاص منابع مالی زیاد از سوی سازمانهای دولتی که بعضا با توجه به بودجه های هنگفت می توانند این منابع را تامین کنند ، می تواند صورت پذیرد ، اما آنچه بیشتر مورد توجه و دقت در بحث گردشگری الکترونیکی است وجود منابع انسانی کار آزموده و متخصص می باشد که بتوانند روش های صحیح استفاده از سخت افزارها و نرم افزارها را به کار گیرند . شاید هم اکنون این یکی از مهمترین معضلات توسعه گردشگری با بهره گرفتن از IT می باشد که البته این مهم نیز در برنامه هایی تدوین شده ، منظم و با برنامه ریزی دقیق قابل حل و رسیدگی است . (حنفی زاده،۱۳۸۵،ص۱۰۴)
از آنجا که در طی فرایند گردشگری الکترونیک اکثر فعالیتهای وابسته به فرایند بصورت الکترونیکی و با بهره گیری از فناوری اطلاعات انجام می شود، بر این اساس مزایای بسیاری را برای آن می توان بر شمرد که در راستای اصلاح الگوی مصرف یا اصلاح ساختار تولید و امکان دهی دسترسی گردشگران به منابع طبیعی و جاذبه های گردشگری قابل تبیین محتوایی است:
فراهم آوردن خدمات اینترنتی با کیفیت و سرعت بالا برای گردشگران:
به وجود آوردن یک زیرساختار مناسب جهت اتصال به اینترنت و شبکه گسترده اطلاعات از مزایایی است که در طی فرایند گردشگری الکترونیک بدست می آید. این زیرساختارها شامل اجزای نرم افزاری و سخت افزاری لازم جهت برقراری ارتباطات و انتقال اطلاعات به صورت الکترونیکی می شود.
فراهم سازی کانالهای آموزشی و محیط آموزشی همگانی برای گردشگران و اهالی صنعت گردشگری:
ابزارهایی که فناوری اطلاعات در اختیار گردشگران قرار می دهد، باعث تسهیل فرایند رزواسیون، ذخیره جا و اخذ پذیرش انتخاب اماکن هدف گردشگری و رویه رسیدن به مقصد و مسافرت و برنامه ریزی بهتر و بیشتر گردشگری در استفاده از جاذبه های تاریخی، طبیعی و زیست محیطی این اماکن می شود. با بهره گرفتن از این روشها می توان روش های آموزش مجازی را در هر زمان و مکان برای مخاطبان پیاده سازی کرد، بطوریکه برای تحصیل و برگزاری کلاسهای آموزشی دیگر به حضور فیزیکی افراد در کلاس نیازی نیست، بلکه کلاسها می توانند بطور مجازی و بر روی شبکه اینترنت برگزار شوند. بدین ترتیب مناطق هدف گردشگری نیز که بدلیل عدم وجود امکانات فیزیکی از بسیاری از خدمات ارائه شده محروم بوده اند، با بهره گرفتن از این روش امکان استفاده از خدمات و تسهیلاتی را که تنها در مناطق شهری وجود دارند، بدست می آورند.
شرکت در فعالیتهای اقتصادی :
از طریق فناوری اطلاعات این امکان برای مناطق هدف طرحهای گردشگری فراهم می شود تا بتوانند در فعالیتهای اقتصادی روستا که در ارتباط با بازارهای شهری منطقه ای و حتی ملی است، مداخله کنند. این امر به مثابه ابزاری توانمند است که در آن بعنوان بازیگران اصلی در فعالیتهای اقتصادی و حتی سطح ملی مطرح می کند.
افزایش و بهبود کیفیت زندگی:
در این ساختار توزیع خدمات و تسهیلات رفاهی بطور متناسب و عادلانه میان ساکنان شهری و روستایی و با یکدیگر ، صورت می گیرد که در نتیجه موجب بهبود سطح رفاه اجتماعی و بسترسازی گسترش و بسط عدالت اجتماعی در ساختار جامعه می شود. در طی این ساختار روستاییان از آموزشهای عمومی و فرصتهای تجاری و سرمایه گذاری جدید برخوردار می شوند .
ارائه بهتر و بیشینه خدمات و تسهیلات به مناطق گردشگری:
در طی این فرایند این امکان برای مردم فراهم می شود تا بتوانند از خدمات الکترونیکی استفاده کنند که از جمله آنها می توان به دسترسی به آموزش مجازی ، بانکداری الکترونیک و پرداخت قبوض و عوارض سالیانه، ورود به عرصه تجارت الکترونیک و فروش محصولات و فراورده ها و حذف واسطه های اقتصادی، و سازماندهی به بهداشت ، اشاره داشت.
ارائه خدمات یک مرحله ای به گردشگران مناطق گردشگری:
با ایجاد ساختار مناسب ارتباطات بوسیله فناوری اطلاعات و همچنین الکترونیکی کردن دیگر نیازی به مراجعه پی درپی مردم به ادارات و سازمانهای مختلف وجود ندارد، بلکه تمام فرایند تنها به یک فعالیت تقلیل خواهد یافت.
تقویت رقابت تجاری و ایجاد فرصتهای تجاری بیشتر در بستر تجارت الکترونیک:
الکترونیکی کردن پرداختها و دریافتها و همچنین آگاهی سریع از فرصتهای تجاری و امکان سرمایه گذاری ، محیط رقابتی قابل توجهی را در عرصه تجارت بوجود می آورد. در این صورت تجار می توانند نسبت به فرصتهای تجاری موجود آگاهی پیدا کنند و در صورت تمایل برای استفاده از آنها به صورت الکترونیکی اقدام کنند.
ارتباط بهتر سازمانها و ارگانهای وابسته به صنعت گردشگری :
ارتباط سازمانها و بخشهای مربوط با یکدیگر و تسهیل امر مکاتبات از طریق اینترنت، توسط زیرساختارهای الکترونیک ارتباط یکپارچه ای را بین سازمانهای مرتبط با یکدیگر بوجود می آورد، چنانچه سازمانهای و نهادهای وابسته به فرایند گردشگری (تورها، آژانسهای مسافرتی و هتلها و مدیریت مرکزی توریسم در مناطق گردشگری ، پذیرای گردشگر که می توانند با تشکیل NGO های خصوصی به پذیرش و جذب گردشگران اقدام کنند)، می توانند در سریع ترین زمکان ممکن به آخرین اطلاعات راجع به گردشگران، نحوه سکونت و ساماندهی فرایند اقامت بپردازند و از این طریق، این امکان نیز فراهم می شود تا ارگانها و نهادهای وابسته و مرتبط با گردشگری به منظور ارتقاء کیفی خدمات قابل ارائه و بررسی مشکلات موجود با هدف ایجاد رفاه بیشتر برای گردشگران و یا ساکنان محلی از این فناوری استفاده نمایند.
افزایش مشارکتهای مردمی و مداخلات مستقیم مردم در اداره امور محلی یا مسایل گردشگری:
از این طریق این امکان فراهم می شود تا مردم بعنوان بخشی از ذینعفان^[۴۳] پروژه های گردشگری در فرایند تصمیم سازی^[۴۴] و تصمیم گیری^[۴۵] مداخله نمایند .
دسترسی همگانی به خدمات شهری :
از این طریق این امکان برای مناطق هدف طرح گردشگری فراهم می شود تا به برخی خدمات و تسهیلات دسترسی بلاواسطه داشته باشند ، درعین حال که از مراجعه مستقیم آنها به مناطق که با صرف هزینه و زمان زیاد ممکن می شود ، پرهیز نمایند.
همگون سازی فعالیتهای گردشگری و ظرفیت برد گردشگری مناطق مختلف با پتانسیلهای موجود:
از این طریق این امکان فراهم می شود تا علاوه بر هدایت، راهبری و کنترل مدیریت گردشگری در مناطق هدف، این امکان نیز فراهم شود تا بتوان ظرفیت کل پذیرایی جهانگردان و گردشگران اکوتوریسم خاص ( توریسم کشاورزی، توریسم مزرعه، توریسم سبز و …) که نیاز به اسکان و همکاری نزدیک دارد، فراهم شود که از این طریق از ورود گردشگران خارج از ظرفیت محلی جلوگیری می شود، چنانچه بدون این روش ممکن است گردشگران به برخی مناطق وارد شوند و مکانی برای اسکان آنها یا برای گذران اوقات فراغت آنها وجود نداشته باشد.
ایجاد اشتغال برای جوانان و افزایش درامد خانوارها:
در طی این فرایند این امکان فراهم می شود تا خانوارها خود به جذب و پذیرش گردشگران بپردازند و از طریق اینترنت از برخی از گردشگران که تمایل به اقامت در شهر و روستا دارند، بخواهند تا در تاریخ، زمان و مکان مشخص و از پیش تعیین شده از خدمات و تسهیلات گردشگری این مناطق بهره گیری کنند.
مدیریت، هدایت و کنترل و راهبری بهتر گردشگری :
استفاده از این روش و فناوری اطلاعات، این امکان را فراهم می کند تا بتوان به سازماندهی و کنترل و تدبیر بهتر امور مربوط به گردشگری پرداخت و در واقع بعنوان مرکزی برای برنامه ریزی محلی در توریسم عمل می کند. در طی این روش از اقدامات ناهماهنگ که می تواند نارضایتی گردشگران را در پی داشته باشد ، پرهیز می شود و امکان سازماندهی و مدیریت مناسب طرحهای گردشگری بصورت انفرادی یا گروهی در میان اجزاء صنعت گردشگری ( تورها، آژانسها و مراکز خدماتی و رفاهی محلی، محلهای اسکان و هتلها و سطوح خدماتی) فراهم می شود.
تسریع در بر طرف کردن مشکلات احتمالی و ارتباط مستقیم با گردشگران :
در طی این فرایند این امکان وجود دارد تا در صورت ایجاد مشکلات از پیش تعیین نشده و احتمالی، بتوان به سرعت مراتب امر را به گردشگران اطلاع داد و از ایشان خواست تا در زمان و در بستر شرایطی دیگر، نسبت به حضور در مناطق گردشگری روستایی اقدام نمایند. این روش می تواند علاوه بر بهبود اشکالات موجود، باعث افزایش رضایت گردشگران و تسهیل امور رفع مشکلات را نیز در بر گیرد.
صرفه جویی در زمان و هزینه :
با افزایش استفاده از فناوری اطلاعات و در حوزه گردشگری این امکان فراهم می شود تا دو عامل زمان و هزینه، تا حد امکان تقلیل یابند. به این صورت که گردشگران قادر خواهند بود تا تنها با یک کلیک روی صفحه نمایشگر رایانه، نسبت به رزرو محل اسکان و نوع و چگونگی برنامه ریزی احتمالی برای سفر ( در طول مسیر و یا حتی برنامه ریزی گذران اوقات فراغت در مناطق هدف ) اقدام کنند ، چنانچه این امر با تنها فشار دادن چند کلید روی صفحه کلید یا موشواره رایانه ممکن می شود و از مراجعات حضوری پیش از سفر یا بی برنامگی احتمالی در حضور در این مناطق می کاهد.
ایجاد ساختارهای لازم برای توسعه های آتی گردشگری محلی:
علاوه بر این مراحل، گردشگری یا تدبیر امور محلی در آینده نیازمند سیستمهای تکاملی و استفاده از فناوریهای جدید خواهد بود، چراکه هر فکر سلیمی این امر را اذعان می کند که با وجود گسترش فناوری اطلاعات و توسعه انفورماتیک لازم است تا این موارد در صنعت گردشگری بعنوان صنعت برتر در آینده، مورد ملاحظه قرار داده شود.
سیستم جامع اطلاعات گردشگری:
مهمترین و برترین مزیت استفاده از فناوری اطلاعات، مدیریت و سازماندهی سیستم اطلاعات گردشگری است، چنانچه از این طریق می توان با معرفی اماکن توریستی و جاذبه های موجود طبیعی، تاریخی و فرهنگی این مناطق به جذب و نگهداشت گردشگران در مناطق گردشگری پرداخت. در ضمن این امکان نیز فراهم می شود تا نوع خدمات و تسهیلات رفاهی این مناطق و نقشه چگونگی استفاده از مناطق روستایی شامل: نقشه جغرافیایی و مکان قرار گیری جغرافیایی ، نحوه دسترسی به این مناطق از طریق شریانها و مسیرهای ارتباطی و مناطق گردشگری و نوع میزان و چگونگی ارائه خدمات و تسهیلات رفاهی ( محل کمپینگ، دهکده های گردشگری، فروشگاه ها و رستورانها ، هتل ها و متلهای محلی )، در اختیار گردشگران و یا دیگر دوستداران طبیعت قرار داده شود.
مدیریت و نظارت واحد گردشگری:
از این طریق می توان به تدوین چشم اندازهای بلند مدت و میان مدت در صنعت گردشگری پرداخت. با استقرار سیستمهای یکپارچه^[۴۶] در گردشگری از فعالیتهای موازی، بی نظمی و اختلالات موجود جلوگیری می شود و تمام فعالیتها تحت نظارت یک سیستم مدیریتی واحد در حوزه گردشگری صورت می گیرد. علاوه بر این، این امکان نیز فراهم می شود تا بتوان به برنامه ریزی کلان برای مناطق روستایی هدف در طرحهای گردشگری در انطباق با طرحهای فرادست گردشگری ( طرح های جامع گردشگری منطقه ای و ملی ) و بستر سازی آتی برای توسعه و مراحل گسترش طرحهای هدف پرداخت.
نشر فرهنگ و شاخصه های فرهنگی و بومی:
از طریق اینترنت و ایجاد درگاه های مناطق گردشگری می توان به گسترش و پراکنش آداب و رسوم محلی و زنده سازی آداب و فرهنگ بومی پرداخت که در حال فراموش شدن هستند. این امر می تواند باعث اعتلای شاخصهای فرهنگ ملی و بهبود سطح آشنایی مردم و گردشگران با مناطق هدف طرحهای گردشگری منجر شود.