پس حکومت و حکمرانی دو الگوی متفاوت در شیوه اداره شهرها هستند که تفاوت این دو ایده را می توان به میزان قدرت، نفوذ و صلاحیت سه عنصر دولت، بخش خصوصی و بخش مردمی (جامعه) در جامعه شهری نسبت داد (راکدی، ۲۰۰۱).
کانون توجه ایده حکمرانی، ‌گروهی از عوامل بیرون از سازمان های رسمی دولتی است که تاکید عمده ای روی فرایندهای شبکه ای و مشارکتی دارد. در این الگو، ساختار شبکه ای جایگزین نظام های اداری- سیاسی از بالا به پایین حکومت شهری می شوند و در درون شبکه ها نیز به جز نظام اداری- سیاسی،‌ عاملان دیگری از بخش های خصوصی و داوطلبانه و سازمان های همکاری وارد نظام می شوند (همدینگر، ۲۰۰۴).
حکمرانی شهری با بهره گیری از سیاست از پایین به بالا وطراحی شبکه های خودساماندهی، رویکردهای قدیمی سلسله مراتبی از بالا به پایین و دیوان سالاری را کمرنگ و ناکارآمد کرده، زمینه نفوذ پذیری مرزهای بین سازمانی موجود در ساختار دولتی را فراهم آورده است. با توجه به مفاهیم و تعاریف ذکر شده در دو حوزه حکومت و حکمرانی، جدول شماره ۲-۶ تفاوت اصلی میان این دو مفهوم را به خوبی نمایان می سازد.
جدول۲- تفاوت بین حکومت شهری و حکمرانی شهری، منبع: (اسدی و همکاران، ۱۳۹۰)
نتیجه اینکه حکمرانی شهری با اشکال قدیم حکومت از آن جهت متفاوت است که عاملان مدیریت تنها بخش عمومی نیستند. بلکه بخش های خصوصی و داوطلب نیز در امر مدیریت وارد می شوند. این عاملان در شبکه های مدیریت و مشارکت هایی که عموماً مستقل از دولت هستند؛ فعالیت می کنند (پاداش و همکاران، ۱۳۸۶). علت ورود واژه حکمرانی یا حکمرانی شهری را می توان گسترده شدن پیچیدگی زمینه کاری حکومت محلی دانست و بنابر این ارتباط متقابل دولت و جامعه مدنی در مرکز بحث حکمرانی شهری قرار می گیرد (شریفیان ثانی، ۱۳۸۰).
بنابراین تغییر تدریجی از «حکومت» به سمت «حکمرانی» از پیامدهای مهمی است که هم در داخل دولت و هم در رابطه با جامعه پیرامون رخ می دهد و برای آنکه دولت بتواند وارد اشکال متفاوت حکمرانی شود، بسیاری از الگوهای سنتی فرماندهی و نظارت بخش عمومی باید جای خود را به الگوهای نوین مدیریتی و غیر متمرکز بدهد. علاوه بر آن، برنامه های گسترده تمرکز زدایی که در طی دهه های گذشته در شمار زیادی از دموکراسی های غربی به اجرا در آمده اند، نقشی قابل توجه در تسهیل حکمرانی در سطح محلی ایفا کرده اند (پیترز^[۷۶] و همکاران، ۲۰۰۰).

شهرهای ایران نیز از این روند و حرکت دور و جدا نبوده و در مقوله حکمرانی باید در پی فراهم آوردن محیطی باشند که در آن، امکان مشارکت، توافق و برقراری انواع روابط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به طور آزادانه برای تمامی شهروندان فراهم شود. توجه به این مهم نقش تعیین کننده در جایگاه شهرداری ها داشته که از طریق اتخاذ رویکرد و تدوین راهبردهای مناسب تحقق می یابد.
حکمرانی الکترونیک^[۷۷]
روند روزافزون شهر نشینی و ایجاد پارادایم نوین در مدیریت دولتی و مدیریت شهری به منظور حل مسائل و معضلات شهری در سطح جهانی و همچنین تحولات بنیادین اجتماعی و سیاسی در کشور، ضرورت اتخاذ رویکردی جدید برای حل مسائل و پیامد های ناشی از شهرنشینی را نمایان می سازد و تغییرات بسیار سریع فناوری، جنس این رویکرد را تعیین میکند. در حوزه مدیریت شهرهای بزرگ جهان، توسعه فناوری های اطلاعات و ارتباطات باعث ایجاد تحولات اساسی در هوشمند سازی نظام های اداره و کنترل امور شهری شده است (علیخانزاده، ۱۳۸۶).
علاوه بر آن ظهور و گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال های اخیر باعث ایجاد تحولات بسیاری در تمام زمینه ها از جمله مدیریت شهری شده است. در حقیقت فضای مجازی و فناوری های الکترونیکی عرصه های جدیدی را در پیش روی انسان امروز قرار می دهند که از آن جمله می توان به ظهور دولت الکترونیک^[۷۸]، شهر الکترونیکی^[۷۹]، شهرداری الکترونیکی، شهروند الکترونیکی^[۸۰] و غیره اشاره کرد. برای مثال روند کنونی مدیریت شهری نشان می دهد که اداره کنندگان امور شهری برای کاهش هزینه ها و ارتباط موثر با شهروندان، ناگذیر به استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات آی.سی.تی^[۸۱] هستند. شهرداری نیز به عنوان یکی از مهمترین نهادهای مدیریت شهری در ساختار های اجتماعی و سیاسی و عامل پیاده سازی حکمرانی خوب شهری، تحت تاثیر انقلاب اطلاعات و ارتباطات قرار گرفته است. به همین دلیل حرکت به سوی تحقق حکمرانی الکترونیکی به عنوان یکی از محور های بحث فضای مجازی اهمیتی قابل توجه دارد (علیخانزاده، ۱۳۸۶).
حکمرانی الکترونیک به معنی کاربرد الکترونیک در ۱- تعامل بین دولت و شهروندان، دولت و مشاغل و ۲- عملیات داخلی دولت برای تسهیل و بهبود روند دموکراتیک، دولت و مشاغل به عنوان نمودهایی از حکمرانی است.
حکمرانی الکترونیک بیشتر از بکارگیری یک وب سایت دولتی در اینترنت است و به بیانی دیگر برای درک بهتر مفهوم حکمرانی الکترونیک باید به مفاهیم تجارت الکترونیک، مردم سالاری الکترونیک و دولت الکترونیک توجه خاص داشت که در ذیل به اختصار به هریک اشاره می شود.

• • مردم سالاری الکترونیک^[۸۲]: به ساختارها و فرایندهایی اشاره دارد که تمام اشکال تعامل الکترونیک بین دولت و شهروندان را شامل می شود.

• • دولت الکترونیک: شکلی از تجارت الکترونیک در حکمرانی است و به ساختارها و فرایندهای وابسته به ارائه خدمات الکترونیک برای مردم، شهروندان و مشاغل اشاره دارد.

• • تجارت الکترونیک^[۸۳]: تشریک مساعی با شرکای تجاری و اداره معاملات الکترونیکی بدون ساختمان های اداری است.

حکمرانی الکترونیک فرصتی است که دولت ها جهت خودابتکاری مجدد، به منظور نزدیکتر شدن به شهروندان، پیشبرد اتحاد و همکاری های نزدیک با جوامع مختلف در زمینه دستیابی و ارتقاء سطح سودآوری، عملکرد، تخصص، اعتقادات راسخ و افزایش وابستگی های درونی در داخل چارچوب دستور کار توسعه ملی، ارائه می دهند (باکوس^[۸۴]، ۲۰۰۱).
بنابر این به عنوان یک مفهوم و اقدام در حال تجلی، حکمرانی الکترونیک به دنبال تحقق فرایندها و ساختارهایی برای تحت کنترل درآوردن پتانسیل فناوری های اطلاعات و ارتباطات در سطوح مختلف فرا ملی، دولت، بخش های عمومی و خصوصی، با هدف بهبود حکمرانی خوب شهری است (اورکات اوما^[۸۵]، ۲۰۰۰).
حکمرانی الکترونیک و حکمرانی شهری
امروزه حکمرانی الکترونیک بعنوان ابزاری قدرتمند جهت تسریع و دسترسی به حکمرانی خوب شهری مورد توجه قرار می گیرد. موضوع راهبردی حکمرانی الکترونیک، حمایت و تسهیل حکمرانی برای همه بخش ها یعنی دولت، شهروندان و مشاغل است. استفاده از آی.سی.تی می تواند باعث ارتباط همه بخش های سه گانه (دولت ، شهروندان و مشاغل) و فعالیت و فرایند های حمایتی شود. به عبارت دیگر حکمرانی الکترونیک به معنی حمایت و تهییج حکمرانی خوب است.
یونسکو در تعریف حود حکمرانی الکترونیکی را استفاده بخش عمومی از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی در راستای منحصر شدن بر عرضه خدمات، تشویق شهروندان به مشارکت بیشتر در تصمیم گیری و افزایش مولفه های پاسخگویی ، شفافیت و اثر بخشی در دولت می داند.
ازینرو موضوع حکمرانی الکترونیک مشابه موضوعات حکمرانی خوب است. حکمرانی خوب می تواند به عنوان به کارگیری اقتدار اجرایی، سیاسی و اقتصادی برای مدیریت بهتر امور کشور در همه سطوح تصور شوند. هنگامی که موضوعات برای مردم سالاری الکترونیک و دولت الکترونیک به صورت جداگانه توصیف می شوند موضوعات کاربردی حکمرانی الکترونیک بهتر مشخص می شوند (باکوس، ۲۰۰۱).
اهداف حکمرانی شهری
هدف از حکمرانی شهری تقویت فرایند توسعه شهری است به گونه ای که در جامعه، زمینه و محیط مناسبی برای زندگی راحت و کارآمد شهروندان، به تناسب ویژگی های اجتماعی و اقتصادی آنان فراهم شود. در مباحث گذشته به مفاهیم و روند شکل گیری حکمرانی شهری پرداخته شد که با توجه به روند ذکر شده بر پایه مفاهیم، می توان اهداف کلان زیر را برای حکمرانی شهری بیان کرد:

• • بازساخت جامعه مدنی برای تقویت و اعتلای بیشتر سازمان ها، نهادها و جوامع محلی؛

• • کاهش فقر و جدایی گزینی های اجتماعی، قومی وفرهنگی در شهرها؛

• • افزایش مشارکت و مداخله افراد و صاحبان منافع در فرایندهای سیاسی درون شهرها؛

حکمروایی شهری به طور خاص تر نیز اهداف عملیاتی زیر را دنبال می کند:

• • کاهش فساد؛

• • بهبود کیفیت و افزایش امکان زندگی برای همه شهروندان؛

• • حفظ دموکراسی؛

• • ایجاد فرصت و امکان برای مردم به منظور نشان دادن خواسته ها و آمالشان در زندگی؛

• • اعتلای امنیت، برابری و پایداری (برنامه توسعه سازمان ملل، ۲۰۰۹).

مدل های حکمرانی شهری
از آنجا که اهداف فوق الذکر در استقرار و به کارگیری مدل حکمرانی تحقق می یابد، حکمرانی شهری را می توان در چهار مدل عمومی در قالب مدل های مدیریتی، شرکت گرا، طرفدار رشد و حکمرانی رفاهی در نظر گرفت. هریک از مدل های حکمرانی شهری از متغیرهای اصلی ترکیب مشارکت کنندگان عمده، اهداف مهم، ابزارهای اصلی برای دستیابی به مقاصد و عمومی ترین پیامدها تشکیل می شود. مدل ها همچنین نظام های مختلف ارزش ها، هنجارها، اعتقادات و روش ها را نیز بیان می کنند. این نظام های ارزشی، زمینه بروز پیامدهای سیاسی شهری مختلف را پدید می آورند. برای نمونه سیاست های شهری برگرفته از حکمرانی شهری ای که در آن به علایق تجاری خصوصی توجه می شود، با سیاست های حکمرانی شهری که در آن شرایط دیگری مانند توجه به مشارکت سیاسی گروه های مختلف اجتماعی در نظر گرفته می شود؛ تفاوت دارد. البته باید توجه داشت که این مدل ها بیانگر گونه های آرمانی مدل حکمرانی شهری هستند. جدول ذیل مهمترین ویژگی های هریک از چهار مدل حکمرانی شهری را بیان می کند (پیر^[۸۶]، ۱۹۹۹).
جدول۲- ویژگی های مدل های حکمرانی شهری، منبع: (صدیق سروستانی و همکاران، ۱۳۸۶)
حکمرانی خوب^[۸۷]
با توجه به مفهوم حکمرانی، زمانی که صفت خوب را به این واژه اضافه می کنیم مبحثی با بار معنایی آغاز می شود. حکمرانی مطلوب در مقابل حکمرانی نامطلوب قرار می گیرد. اضافه کردن صفت ارزشی به واژه حکمرانی می تواند مناقشه برانگیز باشد. چنانچه افراد گوناگون، سازمان ها، دولت ها، ایدوئولوژی ها و مدیریت شهر، هریک حکمرانی خوب را مطابق منافع و تجربیات شخصی خود تعریف می کنند. با در نظر گرفتن این نکته که دولت ها همواره در طول تاریخ نقشی انکار ناپذیر در شکوفایی و سعادت و یا در نابودی و انحطاط ملت ها داشته اند، در خلال اجرای طرح هایی مانند برنامه اسکان بشر و برنامه هایی برای ریشه کنی فقر و از بین بردن اشکال تبعیض علیه زنان و کودکان و دست یابی به توسعه پایدار و ضرورت تضمین اجرایی این برنامه ها، توجه صاحب نظران به نقش دولت ها در حل مسائل انسانی معطوف شده است. بر این اساس معیار های حکمرانی خوب از سوی محققین و سازمان های مختلف مورد بررسی قرار گرفته و تحت عنوان معیارها و شاخصه های حکمرانی خوب مطرح شده است (یو ان هبیتات^[۸۸]، ۲۰۰۰).
در خلال اجرای طرح هایی مانند برنامه اسکان بشر و برنامه هایی برای ریشه کنی فقر و دست یابی به توسعه پایدار و ضرورت تضمین اجرایی این برنامه ها شاخص های حکمرانی خوب از سوی محققین و سازمان های مختلف مورد بررسی قرارگرفته و تحت عنوان معیارها و شاخصه های حکمرانی خوب مطرح شده است (نازک نوبری و همکاران، ۱۳۸۹) که عبارتند از:

• • مشارکت^[۸۹]

• • قانون مداری^[۹۰]

• • شفاف سازی^[۹۱]

• • انعطاف پذیری^[۹۲]

• • وفاق محور^[۹۳]

• • عدالت^[۹۴]

• • کارآمدی^[۹۵]

• پاسخگویی^[۹۶]( سازمان ملل آموزشی، علمی، فرهنگی^[۹۷]).

نمودار ۴-۳ توزیع میزان تحصیلات پاسخگویان ۹۴
نمودار ۴-۴ توزیع میزان سابقه خدمت پاسخگویان ۹۴
چکیده :
هدف از انجام تحقیق حاضر بررسی رابطه بین مولفه های کیفیت زندگی کاری با رفتار ضد بهره ور کارکنان بانک ملت استان اردبیل می باشد. جامعه آماری در این پژوهش شامل کلیه کارکنان بانک ملت استان اردبیل بوده که به تعداد ۲۸۲ نفر می باشد و حجم نمونه آماری با بهره گرفتن از فرمول کوکران محاسبه و تعداد ۱۶۳ نفر به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب گردید. برای جمع‎آوری داده ها از پرسشنامه استفاده گردید که مشتمل بر ۴۶ سوال و در دو بخش طراحی شده بود که بخش اول مربوط به گویه های کیفیت زندگی کاری بود و براساس پرسشنامه استاندارد ریچارد والتون تهیه شده بود و بخش دوم مربوط به گویه‎های رفتار ضد بهره‎ور بود. در ارتباط با روایی پرسشنامه به مشاوره و تایید اساتید مجرب و متخصص اکتفا شده است و پایایی پرسشنامه با بهره گرفتن از روش ضریب آلفای کرونباخ (برای گویه های متغیر رفتار ضد بهره ور ۸۶/۰ و برای گویه های متغیر کیفیت زندگی کاری ۹۲/۰) مورد تایید واقع گردید. در تجزیه و تحلیل داده ها، برای توصیف ویژگیهای جمعیت شناختی و طبقه بندی و تهیه نمودارها و جداول فراوانی از آمار توصیفی استفاده شده و برای آزمون روابط بین متغیرها از آمار استنباطی استفاده کرده ایم، بدین صورت که برای آزمون فرضیه اصلی و فرضیه های ۱ تا ۸ ابتدا با بهره گرفتن از فرمول ضریب همبستگی اسپیرمن شدت رابطه را بدست آورده و سپس به آزمون معنی داری آن پرداخته ایم و برای آزمون فرضیه ۹ فرعی جهت اولویت‎بندی مولفه های کیفیت زندگی کاری از روش ” فریدمن ” استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که بین کیفیت زندگی کاری و همچنین مولفه های آن (به غیراز حقوق منصفانه و کافی و فضای کلی زندگی) با رفتار ضدبهره ور کارکنان بانک ملت استان اربیل رابطه معنادار و معکوس وجود دارد. و همچنین مولفه های کیفیت زندگی کاری از دید کارکنان بانک ملت استان اردبیل از اولویت و اهمیت یکسانی برخوردار نیستند و کارکنان بیشترین اهمیت و اولویت را به وابستگی اجتماعی زندگی کاری (با میانگین گروهی ۱۶/۶) داده اند و کمترین اهمیت نیز مربوط به فضای کلی زندگی (با میانگین گروهی ۷۵/۲) است.

واژگان کلیدی : کیفیت زندگی کاری، رفتار ضد بهره ور، مدل والتون، کارکنان بانک ملت استان اردبیل
فصل اول
کلیات تحقیق
مقدمه
بیان مسأله
اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق
اهداف تحقیق
فرضیه های تحقیق
تعریف واژه ها و اصطلاحات فنی و تخصصی
مدل مفهومی تحقیق
۱-۱ مقدمه
فلسفه وجودی یک سازمان متکی به منابع انسانی آن می باشد. اداره سازمانها بدون وجود منابع انسانی میسر نخواهد بود حتی اگر با پیشرفت تکنولوژی، سازمانها مجهز به فناوریهای پیشرفته روز گردند. زیرا این انسان است که این تکنولوژیها را خلق کرده و اهداف و استراتژیهای سازمان را تدوین مینماید و برای رسیدن به این اهداف تدوین شده برنامه ها و راه حل هایی ارائه نموده و تصمیمات لازم را اتخاذ مینماید و مسائل و مشکلات سازمان را حل کرده و کارآیی و اثربخشی و در نهایت بهره وری سازمان را بهبود می بخشد. بنابراین سازمانها کاملا به این نکته پی برده اند که با ارزش ترین منبع برای هر سازمانی نیروی انسانی آن سازمان میباشد.
بانکها و موسسات مالی نیز با توجه به اهداف سازمانی که دارند (جذب منابع و ارائه خدمات بهینه به مشتریان) برای کسب رضایت مشتریان و حفظ آنها، بیشتر از سازمانهای دیگر نیاز به کارکنانی با عملکرد بسیار بالا دارند بنابراین به منابع نیروی انسانی خود به عنوان یک دارایی با ارزش نسبت به سایر داراییهای سازمان توجه دارند.
عوامل و شاخصهای زیادی وجود دارند که کیفیت زندگی کاری کارکنان را تحت تاثیر قرار می دهند و این امر باعث توجه مدیران سازمان به این مقوله شده است.
کارکنان یک سازمان انتظار دارند بدانند که در مقابل انجام تلاشهای بی وقفه خود جهت تحقق اهداف سازمانی، به خواسته ها و انتظارات و شان آنها چگونه توجه میشود. یا به عبارتی تا چه اندازه به کیفیت زندگی کاری کارکنان اهمیت داده می شود. که چه بسا برآورده نشدن خواسته ها و انتظارات کارکنان و عدم توجه به کیفیت زندگی کاری آنها باعث بوجود آمدن یک سری رفتارهای انحرافی و کناره گیرانه و ضد بهره ور در کارکنان گردیده و در نهایت بهره وری سازمان را پایین بیاورد.
دراین تحقیق ابتدا به بیان مسئله پرداخته شده و سپس به اهمیت و ضرورت تحقیق اشاره می گردد، در ادامه جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق تشریح و سپس با یک نظم سیستماتیک اهداف و فرضیه های تحقیق مطرح می گردد و متغیرهای پژوهش به صورت مفهومی و عملیاتی تعریف می شود. سپس ادبیات تحقیق و روش شناسی تحقیق و در انتهای تحقیق به تجزیه و تحلیل داده ها و نتایج حاصل از آن پرداخته شده است.
۱-۲ بیان مسئله
سازمانهای عصر حاضر با نگاه راهبردی به منابع انسانی، آن را به عنوان یک دارایی هوشمند و ارزشمند در نظر داشته و بیش از پیش به ارتقاء عملکرد و رضایت شغلی کارکنان توجه دارند. بهبود زندگی کاری کارکنان مستلزم اهتمام مدیریت سازمان به تدوین سیاستهای حمایت گرایانه از منابع انسانی است. (مهدی زاده اشرفی و ایلکا ، ۱۳۸۸ ، ۲)
بهبود کیفیت زندگی کاری به صورت یکی از مهمترین اهداف سازمان وکارکنان درآمده است. از آنجایی که بین رویه های مدیریت منابع انسانی و کیفیت زندگی کاری رابطه مستقیمی وجود دارد فلذا حیات مجدد برای کارکنان از طریق ارتقاء کیفیت زندگی کاری کلید موفقیت هر سازمانی محسوب می شود. (خدیوی، ۱۳۸۶)
اصطلاح کیفیت زندگی کاری در سالهای اخیر رواج زیادی داشته است. اما در مورد معنای آن توافق کمی وجود دارد. حداقل سه استفاده رایج از این اصطلاح وجود دارد. اول اینکه کیفیت زندگی کاری اشاره به مجموعه ای از نتایج برای کارکنان، نظیر رضایتمندی شغلی و فرصتهای رشد روانشناختی و امنیت شغلی و روابط مناسب کارفرما و کارکنان و میزان پایین حوادث دارد. شاید این شایع ترین استفاده از این اصطلاح باشد. دوم اینکه کیفیت زندگی کاری همچنین به مجموعه ای از کارها یا عملکردهای سازمانی نظیر مدیریت مشارکتی و غنی سازی شغلی و سیستم پرداختی که عملکرد خوب را تشویق می کند و تضمین شغلی و شرایط کاری مطمئن اشاره دارد. بالاخره کیفیت زندگی کاری اغلب به یک نوع برنامه تغییر سازمانی اشاره دارد. (میر سپاسی، ۱۳۸۶، ۱۴۵)
بطور کلی کیفیت زندگی کاری به معنی تصور ذهنی و برداشت کارکنان یک سازمان از مطلوبیت فیزیکی و روانی محیط کار و شرایط کار خود است. با وجود تفاوت در برداشتها، تحقیقات نشان می دهد که برخی از شاخصها در اغلب جوامع مشترک هستند که از آن جمله می توان به حقوق و مزایا و خدمات رفاهی و بیمه بازنشستگی و مواردی از این قبیل اشاره کرد که دانشمندان متعددی آنها را به عنوان اجزای کیفیت زندگی کاری معرفی کرده اند. (سلمانی، ۱۳۸۴، ۱۶)
والتون (۱۹۷۳) در تجزیه و تحلیل کیفیت زندگی کاری هشت متغیر اصلی را به عنوان هدف ارتقاء کیفیت زندگی کاری مورد توجه قرار می دهد که همه این متغیرها با یکدیگر ارتباط دارند. این متغیرها عبارتند از: ۱- پرداخت منصفانه و کافی ۲- محیط کاری ایمن و بهداشتی ۳ – تامین فرصت رشد و امنیت مداوم ۴ – قانون گرایی در سازمان کار ۵- وابستگی اجتماعی زندگی کاری ۶- فضای کلی زندگی ۷- یکپارچگی و انسجام در سازمان کار ۸- توسعه قابلیت‌های انسانی. (میر سپاسی، ۱۳۸۶، ۱۴۵)
در هر سازمانی یک سری فعالیتهایی وجود دارد که متضاد با اهداف سازمانی است و به رفتار های ضد بهره ور معروف می باشد و به عنوان رفتارهای کارکنانی که بصورت عمدی مانع رسیدن به اهداف سازمان می‎شوند تعریف شده است. رفتار ضد بهره ور اقداماتی است که کارکنان آگاهانه انجام می دهند و اقداماتی نیست که بر حسب تصادف آن را انجام دهند. اگر چه انواع بسیار متفاوتی از رفتارهای ضد بهره ور وجود دارد ولی تحقیقات این رفتارها را به دو طبقه مشخص دسته بندی کرده است که عبارتند از رفتارهای ضد بهره ور بین فردی و رفتارهای ضد بهره ور بین سازمانی (کول کویت و همکاران به نقل از فیضی و همکاران، ۱۳۹۰، ۴۲)
رفتارهای ضد بهره ور بین سازمانی:
شامل: ۱ – انحرافات شخصیتی (خرابکاری، سرقت) ۲ – انحرافات از تولید (اتلاف منابع، سوء استفاده از اشیاء)
رفتارهای ضد بهره ور بین فردی:
شامل: ۱- انحرافات سیاسی (شایعه پراکنی، گستاخی و بی ادبی) ۲ – پرخاشگری فردی (آزار و اذیت، سوء استفاده کردن). (کول کویت و همکاران به نقل از فیضی و همکاران، ۱۳۹۰، ۴۲)
بنابراین سوال اصلی تحقیق حاضر این بوده است که آیا بین مولفه های کیفیت زندگی کاری با رفتار ضد بهره ور کارکنان بانک ملت مدیریت شعب استان اردبیل رابطه ای وجود دارد.
۱-۳ اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
نظر به اینکه مدیریت محترم عامل بانک ملت ، منابع انسانی را به عنوان سرمایه اصلی بانک می شمارند و آنها را یکی از عوامل اصلی در جهت نیل به اهداف سازمانی می دانند و همواره بر ارتقاء سطح کیفیت زندگی کاری کارکنان تاکید دارند و از آنجائیکه رفتارهای ضد بهره ور کارکنان چه از نوع بین فردی و چه از نوع بین سازمانی رفتارهایی هستند که بصورت عمدی و آگاهانه باعث صدمه زدن به سازمان و کاهش کارآیی و اثربخشی و در نهایت مانع رسیدن سازمان به اهداف تعیین شده میباشد و چون بانک یک موسسه مالی می باشد و رفتارهای ضد بهره ور کارکنان می تواند صدمات جبران ناپذیری به سازمان وارد آورد لذا با بررسی رابطه کیفیت زندگی کاری با رفتار ضد بهره ور کارکنان بانک ملت مدیریت شعب استان اردبیل به دنبال راهکارهایی هستیم تا بتوانیم رفتارهای ضد بهره ور کارکنان را کاهش داده و سازمان را در راه رسیدن به اهداف تعیین شده یاری نماییم.
همچنین مطالعه حاضر می تواند درک ما را از متغیرهایی که در کاهش رفتارهای منحرف موثر هستند ارتقاء دهد.
۱-۴ جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق
در کتابهای رفتار سازمانی به رابطه انواع متغیرهای مدیریتی با رفتار ضد بهره ور پرداخته شده است و همچنین تحقیقات و پژوهشهای متعددی در خصوص رابطه بین مولفه های کیفیت زندگی کاری با سایر متغیرهای مدیریتی صورت پذیرفته است ولی رابطه مولفه های کیفیت زندگی کاری با رفتارهای ضد بهره ور از این قاعده مستثنی شده است و با توجه به اینکه بانک یک موسسه مالی است و تبعات حاصل از رفتارهای ضد بهره ور می‎تواند در این سازمان سنگین باشد بنابراین شدت ارتباط این دو متغیر در بین کارکنان بانک ملت می تواند دارای اهمیت بوده و یک نوع نوآوری محسوب گردد.
۱-۵ اهداف تحقیق
اهداف آرمانی:
کاهش رفتارهای انحرافی در سر کار در بانک ملت استان اردبیل.
اهداف کلی:
شناخت رابطه بین مولفه های کیفیت زندگی کاری و رفتارهای ضد بهره ور کارکنان بانک ملت استان اردبیل.
اهداف ویژه:
۱-شناخت رابطه بین پرداخت منصفانه و کافی با رفتار ضد بهره ور کارکنان بانک ملت استان اردبیل.

بررسی و تحلیل عوامل اثرگذار بر بهبود ترافیک در استان هرمزگان

عبدالرحمانی و حبیب زاده

۱۳۹۲

محتوا و برنامههای رسانه ها، بیشترین اثر را در بهبودی رفتار ترافیکی دارد. بر همین اساس، تنظیم رفتار ترافیکی(به کارگیری قوه قهریه و جریمه) از سوی راهنمایی و رانندگی در فرهنگ سازی ترافیک، باید با تامل بیشتر صورت گیرد.

ارزیابی نقش فرهنگ‌سازی ترافیکی در راستای کاهش آثار تصادفات و ارتقای نظم و امنیت اجتماعی

پورمعلم و جعفری نسب

۱۳۹۲

در میان تدابیر و سیاست‏های مختلف برای بهسازی رفتار و فرهنگ ترافیکی در راستای بهبود ایمنی و روان‌سازی حمل و نقل، عنصر «آموزش و فرهنگ سازی در میان اقشار مختلف جامعه» بیشترین سهم را در میان مؤلفه‌های دیگر داراست.

جمع بندی پیشینه تحقیق
مرور مطالعات انجام شده در زمینه رابطه اعمال قوانین رانندگی و کاهش تخلفات نشان دهنده تاثیر مثبت این سیاست در کاهش تخلفات است. با این حال، توجه به جنبه های نرم این پدیده مانند مهندسی فرهنگ و غلبه رویکردهای جامعه شناسی در بررسی و حل این معضل، از جمله گرایش های بارز در چند سال اخیر است. بعد دیگر این قضیه، جنبه سخت و به عبارتی توجه به مدیریت فضاهای شهری به منظور کنترل رفتار ترافیکی افراد و کاهش تخلفات است. با این حال، وزن عناصر یاد شده در کاهش تخلفات رانندگی کاملاً مشخص نیست و این خود تحقیق جامعی را می طلبد. از سوی دیگر، عدم تاثیر اعمال نمره منفی بر کاهش تخلفات رانندگی در برخی از استان های کشور، سوال مهمی است که مطرح می شود و پاسخ به آن نیازمند نگریستن به این پدیده در یک کلیت و قالب جامع می باشد.
الگویی که میتوان از این مطالعات گرفت، بهره برداری از رویکرد جامعهشناسان رفتاری در بررسی این مساله است. چرا که از دیدگاه آنان، اعمال نمره منفی در حکم نوعی تنبیه به شمار میآید که میتواند مانع بروز رفتارهای خلاف قانون شود و با این وسیله میتوان انگیزه افراد را برای ارتکاب جرایم رانندگی، از بین برد و خاموش نمود. بر این اساس، در این تحقیق تلاش خواهد شد تا از این تئوری به منظور تبیین این پدیده بهره برداری شود.
مبانی نظری تحقیق
با توجه به اینکه موضوع محوری این تحقیق، رفتارهای ترافیکی افراد و مخصوصاً تخلفات و جرایم رانندگی میباشد، ابتدا به بررسی مفاهیم هنجار و جرم پرداخته میشود، سپس جرایم راهنمایی و رانندگی و بعد از آن قانون جدید رسیدگی به تخلفات رانندگی مورد بررسی قرار میگیرد.
هنجار
در هر فرهنگی، افراد، انواع مختلفی از رفتارهایی را که باید در موقعیت‌های مختلف انجام دهند، از طریق نهاد خانواده، رسانه ها و … میآموزند و شکل هر رفتاری، معین میشود، مثلاً سلام کردن بعنوان یک هنجار؛ جامعه به افراد خود یاد می‌دهد که در چه مکانهایی و به چه کسانی باید سلام کرد و شکل سلام کردن و معنی عینیت یافته آن را یاد می‌دهد. حال اگر به رفتارهای مردم توجه شود، رفتارهای مشترک بین اکثریت و شکل‌های تقریباً ثابت آن رفتارها را می‌توانیم پیدا و نحوه و چگونگی آنها را مشخص کنیم. به چگونگی رفتار که به وسیله کنشگران اجتماعی یا اکثریت آنها رعایت می‌گردد، قاعده رفتاری می‌گوییم. قاعده‌های رفتاری از روان‌فرد مستقل بوده و قائم به اجتماع افراد هستند. لذا پدیده های اجتماعی می‌باشند. حال به این قاعده‌های رفتار که از طرف جامعه و فرهنگ آن، به همه افراد آموخته شده‌اند و توقع اجتماعی هم این است که همگان آنرا رعایت کنند، در اصطلاح جامعه‌شناسی هنجار و یا الگوی عمل می‌گویند(صدیق اورعی، ۱۳۷۴: ۲۵).
انواع هنجار
هنجارها یا الگوهای عمل را از این حیث که چه کسی ضامن اجرای آنهاست، به سه دسته تقسیم میکنند:
دستهای که به طور رسمی ‌و مدون در جامعه وجود دارد و سازمانهای رسمی‌جامعه، مراعات آن را تضمین کرده‌اند که اصطلاحاً قانون نامیده می‌شوند.
دسته دیگر به صورت احکام شرعی بیان شده و ضامن اجرای آنها خداوند متعال است. این دسته از الگوهای عمل، خود به چهار دسته کلی واجبات، محرمات، مستحبات و مکروهات تقسیم می‌شوند.
دسته سوم از هنجارها، که مردم یا آحاد یک جامعه، ضامن اجرای آن هستند، هنجار(به معنی خاص) نامیده میشود. این دسته، از حیث شدت و ضعف کنترل اجتماعی، به دو دسته آداب اجتماعی و عادات اجتماعی تقسیم می‌گردد. آداب اجتماعی به قاعده‌های رفتاری پذیرفته شده‌ای اطلاق می‌شود که جامعه زیر پا گذاشتن آنها را تحمل نمی‌کند. «گراهام سامنر» از این دسته به عنوان میثاق(عرف) اجتماعی^[۱۰] یاد می‌کند. عادت اجتماعی به قاعده‌های رفتاری اطلاق می‌شود که توسط اکثریت افراد جامعه رعایت می‌شود، اما جامعه در قبال تخلف از آن، بردباری نشان می‌دهد.
ناهنجاری
اکنون بر حسب این که هنجار به کدامیک از تعاریفی که در بالا ارائه شد، محدود شود، نابهنجاری را می‌توان به سه دسته کلی تقسیم نمود:
معصیت-اعمال خلاف احکام شرع
جرم- اعمال خلاف قانون
کجروی- اعمال خلاف آداب و عادات اجتماعی
معصیت: به اعمالی که بر خلاف هنجارهای دینی( احکام شرعی)صورت گرفته باشد، معصیت گفته می‌شود که خود بر دو نوع است:
الف)ترک واجبات:اعمالی که بر خلاف بایدهای دینی صورت گرفته است، مانند نماز نخواندن.
ب)ترک محرمات: اعمالی که بر خلاف نبایدهای دینی صورت گرفته است، مانند تهمت زدن.
در این دسته از ناهمنوایی، مجازات کننده اصلی خداست. گرچه ممکن است بواسطه تبدیل هنجارهای دینی به فرهنگ و قانون، مردم و نمایندگان حکومت نیز به اعمال مجازات متخلفین از هنجارهای دینی بپردازند(حیدری چروده، ۱۳۸۳: ۱۵۴).
کجروی^[۱۱]: کجروی عبارت است از رفتاری که به طریقی، با انتظارهای رفتار مشترک اعضای یک جامعه، سازگاری ندارد و بیشتر افراد جامعه، آن را ناپسند و نادرست میدانند(ربانی و شاهنوشی،۱۳۸۰ :۸۴).
نیک‌گهر، کجروی را فرایندی می‌داند که طی آن، افراد از مدار مراقبت اجتماعی و الگوهای بهنجارخارج می‌شوند. اشخاصی که مطابق الگوهای رفتاری معمول، متداول و بهنجار عمل نمی‌کنند، نابهنجار یا کجرو نامیده می‌شوند(نیک‌گهر،۱۳۶۹: ۳۴۹).
آبراکرامبی نیز در تعریفی مشابه، رفتار کجروانه را هر گونه عدول از حالت معمول که در اجتماع مورد نهی‌ باشد، تعریف می‌کند(آبراکرامبی،‌۱۳۶۷: ۱۱۶).
کوئن نیز معتقد است هر گونه رفتاری که با چشمداشت های جامعه یا گروه معینی در داخل جامعه تطبیق نداشته باشد،انحراف یا کجروی نامیده می‌شود. انحراف به دوری جستن از هنجار اطلاق می‌شود و زمانی رخ می‌دهد که یک فرد یا یک گروه، معیارهای جامعه را رعایت نکند(کوئن، ۱۳۸۰: ۱۶۰).
یکی از نشانه‌های بارز کجروی، برآورده نشدن انتظارات متعارف نقش‌هایی است که شخص، متصدی و ایفاگرآنها است و از یک نقش اجتماعی انتظار می‌رود نیاز خاصی را تامین و در راستای هدف شناخته شده‌ای عمل کند. همین برآوردن یا برآورده نکردن انتظارات متعارف و عمل کردن یا نکردن در راستای هدف شناخته شده، معیاری است برای تشخیص معنای فرهنگی همنوایی وکجروی( نیک‌گهر،‌۱۳۶۹: ۳۵۱). بنابراین رفتار کجروانه هم شامل رفتارهای مغایر با هنجارهای عام است وهم شامل رفتارهایی مغایر با هنجارهای خاص. با این حال در فرایند جامعه‌پذیری، فرد تنها یک نقش عمومی ‌وکلی را یاد نمی‌گیرد، بلکه نقش‌های اجتماعی خاص و جزیی متناظر با گروه های عمده اجتماعی را که در آنها مشارکت دارد را نیز می‌آموزد. بنابراین بهنجار بودن رفتار، در ارتباط با کارکردها وهدف‌های هرگروه سنجیده می‌شود. یک فرد معین ممکن است شوهر یا پدری بهنجار باشد، ولی در ایفای نقش‌های اقتصادی یا سیاسی مشخصی نابهنجار باشد( نیک‌گهر، ۱۳۶۹: ۳۵۴. اطلاق کجرو به یک فرد به معنای کجرو بودن او در تمام زمینه‌ها نیست.
تعاریف کجروی
تعریف جرم
جرم در لغت به معنای «گناه» آمده است و در اصطلاح، علیرغم تعاریف زیادی که از جرم شده، هنوز هم این موفقیّت بدست نیامده تا از جرم، آنچنان تعریفی به عمل آید که مورد قبول همگان قرار گیرد و در زمان و مکان واجد ارزش باشد و دلیل این امر نیز این است که پدیدۀ جرم، بر حسب نظر دانشمندان و محققان، دارای مبانی و صور گوناگون است.به سخنی دیگر، آنچه که از نظر یکی جرم محسوب می‌شود، بر حسب دیگری نه تنها ممکن است عنوان جرم به خود نگیرد، بلکه امکان دارد که حتی عملی پسندیده به شمار آید(شامبیاتی،۱۳۸۴: ۲۱۳).
جرم عبارت است از هر شیوه، رفتاری که قانون را نقض کند. هر جا که قانون وجود دارد، جرم نیز وجود دارد. قوانین، هنجارهاییاند که توسط حکومت‌ها، به عنوان اصولی که شهروندان باید از آنها پیروی کنند، تعریف شده‌اند(گیدنز، ۱۳۸۶: ۱۳۳).
در تعریفی دیگر از جرم چنین آمده است: جرم انحرافی است که به طور قانونی و از طرف حکومت برای آن مجازات در نظر گرفته شده است(باند،۲۰۰۴: ۶۰).
دورکیم جامعه شناسی فرانسوی، جرم را چنین تعریف می‌کند«عملی که وجدان جمعی را جریحهدار می‌کند(ستوده، ۱۳۸۶: ۳۸).
به این ترتیب، جرم را به صورت عملی مشخص با طبیعتی خاص و خصوصیتی معین نشان نمی‌دهد. جرم را برخی به بیماری اجتماعی تشبیه کرده‌اند، اما بین جرم و بیماری حداقل این تفاوت وجود دارد که بیماری در عالم واقعیت، با نشانه‌ها و علایمی‌مشخص همراه است که قابل مشاهده و بررسی است، اما هیچ عملی نیست که به خودی خود جرم محسوب شود. زیان‌ها و صدمه فلان عمل، هر قدر زیاد و مهم باشد، مرتکب آن، هنگامی‌مجرم تلقی می‌شود که افکار عمومی‌و اعتقاد گروه اجتماعی، وی را مجرم بشناسد. به عبارت دیگر، آنچه عملی را جرم می‌سازد، جنبه عینی و بیرونی عمل نیست، بلکه تعیین کننده جرم قضاوتی است که جامعه در مورد آن دارد. این حقیقت به اندازه‌ای روشن است که اعمالی مانند پدرکشی که در جوامعی، منفی‌ترین اعمال محسوب می‌شود، در بعضی جوامع عقب مانده چنانچه در اوضاع و احوال خاصی صورت گیرد، اساساً جرم شناخته نمی‌شود، بر عکس در همین جوامع، نقض محرمات جنسی یا غذایی که در برخی کشورها امری کاملاً عادی است، ممکن است جنایتی نابخشودنی تلقی شود. پس جرم، تصوری کاملاً اجتماعی است، یعنی کاملاً نسبی است. جرم قضاوتی است که افکار عمومی،‌درباره عملی خاص انجام می‌دهد.بنابراین می‌توان گفت که ارزشیابی هر عمل، لزوماً بر حسب تغییر احساسات و معتقدات محیط اجتماعی که هیچ‌گاه کیفیتی ثابت ندارد، فرق می‌کند، با این وصف میتوان نتیجه گرفت که، عملی که در زمانی معین جرم تلقی می‌شود و مجازاتی شدید به دنبال دارد، ممکن است در زمانی دیگر نه تنها مجاز شناخته شود، بلکه افتخارآمیز هم جلوه کند. سقط جنین در برخی جوامع نظیر ژاپن، کاملاًمجاز شناخته شده و ممکن است در کشورهای دیگر بنابر مقتضیات جمعیتی مجاز شناخته نشود(سخاوت، ۱۳۷۹: ۲۶-۲۵).
جرم در زبان قرآن و به تبع آن در فقه اسلامی، عبارتست از انجام دادن فعل یا گفتن قولی است که شارع مقدس آنرا منع کرده است. به عبارت دیگر افعال و اقوالی جرم تلقی می‌شوند که مغایر با احکام یا اوامر و نواهی باری تعالی باشند به طوری که در آیۀ دوازدهم سورۀ مائده «یَجرمنّکُم» به معنای کارهای زشت و ناپسند وارد شده است و نیز لفظ «مجرمین» در آیۀ چهل و هشتم از سورۀ قمر نیز ناظر به اعمال و رفتار زشت کسانی است که در گمراهی به سر می‌برند. همین معنا را می‌توان از آیاتی که در باب انواع جرایم مشمول است قصاص نفس، قصاص عضو، دیه، حد زنا، حد قذف، حد سرقت در قرآن کریم وارد شده است استشهاد نمود(ولیدی،۱۳۷۲: ۱۳).
بر اساس رویکرد علمی، جرم پدیده اجتماعی و جهانی است که تحت عناوینی چون سرپیچی،سرکشی،رفتار انحرافی‌ و ناپسند با خلقت بشر آغاز شده است. همان گونه که آدم و حوا،خود به علت ارتکاب عمل نهی شده‌ای‌ از بهشت رانده شدند و پسرشان قابیل برادر خود هابیل را به قتل رساند(مائده و بقره آیات،۳،۵۳،۸۲ ۷۲).
تعریف جرم کار آسانی نیست،گفته میشود جرم عملی است که نظم اجتماعی را برهم میزند،اما این تعریف نه تنها مشکلی را حل نمیکند،بلکه یک مشکل را به سه مشکل تبدیل میکند:
۱-منظور از نظم چیست؟
۲-منظور از اجتماع کدام اجتماع است؟
۳-تشخیص این امر با کیست؟(ستوده،۱۳۸۲: ۶۵).
«عدهای از حقوقدانان معتقدند که نقص قانون هر کشوری در اثر عمل خارجی، در صورتی که انجام وظیفه یا اعمال آن را تجویز نکند و مستوجب مجازات هم باشد،جرم نامیده میشود»(تاج زمان،۱۳۸۳: ۴۳).
سهم دورکیم^[۱۲] در نظریهپردازی درباره جرم و کیفر بسیار مهم است که بیشتر در کتاب «تقسیم کار در جامعه » و «قواعد و روش جامعهشناسی» منعکس میباشد(آرون^[۱۳]،۱۳۸۳).دورکیم معتقد است که هر عملی که درخور مجازات باشد،جرم است. به بیان دیگر،هر فعل یا ترک فعلی که نظم،صلح وآرامش اجتماعی را مختل سازد و قانون نیز برای آن مجازاتی تعیین کرده باشد،«جرم» محسوب میشود. به نظر دورکیم «ما کاری را بخاطرجرم بودن محکوم نمیکنیم، بلکه از آنجایی که آن را محکوم میکنیم، جرم تلقی میشود»(ستوده،۱۳۸۲: ۶۵).

در حالت حد فرکانس پایین یا حالت استاتیکی ضریب انعکاس به‏صورت زیر می‏باشد:

در حالت حد فرکانس بالا یا حالت انتشار موج در یک میله‏ی منشوری دارای ناپیوستگی ضریب انعکاس به‏صورت زیر می‏باشد:

ضرایب به‏دست آمده در حالت حدی دارای فرم ساده‏تری بوده و در ضمن مستقل از فرکانس هستند [۲۸].
پی سطحی واقع بر لایه‏ی مستقر بر نیم‏فضای همگن
اگر خاک زیر پی دارای لایه‌ای به ضخامت محدود d باشد که بر روی یک نیم‏فضای ویسکوالاستیک قرارگیرد، سختی دینامیکی دیسک واقع بر این خاک، متفاوت از سختی مربوط به دیسک قرار گرفته بر نیم‏فضای همگن خواهد بود. ارتعاش دیسک در سطح لایه فوقانی سبب ایجاد امواج پایین‏رونده از سطح خاک می‏گردد. و متعاقبا برخورد این امواج به فصل مشترک لایه‏ها، سبب انعکاس و انکسار آن‏ها به سمت بالا و پایین در خاک می‏گردد [۲۸].
همانطور که در شکل۳-۱۰ نشان داده شده است، موج پایین‏رونده از فصل مشترک به سمت بی‏نهایت خاک می‏رود؛ اما موج برگشتی، عمق لایه‏ی فوقانی را طی می‏کند تا به‏ سطح آزاد زمین برسد.

شکل ‏۳‑۱۰: پی واقع بر لایه‏ی خاک مستقر بر نیم‏فضای ویسکوالاستیک و انعکاس و انکسار امواج در فصل مشترک لایه‏ها
موج برگشتی از فصل مشترک لایه‏ها، پس از برخورد با سطح آزاد خاک، با ضریب واحد به سمت عمق خاک برمی‏گردد. این چرخه تا زمانی‏که دامنه‏ی جابه‏جایی موج صفر شود، ادامه دارد. برای تحلیل جابجایی‏های ناشی از این امواج از تئوری انتشار امواج در مخروط استفاده شده است و هر یک از موج‏های منعکس شده نماینده‏ای از یک مخروط با ارتفاع رأس متفاوت می‏باشند [۲].

از جمله پارامتر‏های کلیدی که در پی‏های قرار گرفته بر خاک لایه‏ای تعریف می‏گردد، پارامتر زمان رفت و برگشت موج در لایه^[۵۴] و ضریب بدون بعد لایه می‏باشند، که عبارتند از:

که در رابطه‏ی بالا سرعت موج برگشتی و ارتفاع راس مخروط از دیسک برای موج برگشتی می‏باشد.
دامنه‏ی جابه‏جایی موج منتشر شده با حرکت امواج درون خاک و همچنین با هر بار برخورد موج با فصل مشترک لایه‏ها کاهش می‏یابد. این کاهش را می‏توان با جمع شدن رئوس مخروط‏ها به‏صورت زیر در نظر گرفت:

۲-۱-۱-۳-۸ رضایت جنسی
یکی از عوامل مهم در زمینه تعهد زناشویی، رضایت جنسی است. زن و مرد درصورتی که بینش کاملی از ازدواج داشته باشند، میتوانند از رابطه جنسی بیشترین بهره را ببرند. رابطه جنسی هنر ظریفی است که باید در آن درست عمل شود تا رضایت جنسی فراهم شود. استحکام زندگی زناشویی و یا تعهد و پایبندی به آن بدون داشتن روابط جنسی درست و رضایت بخش به خطر میافتد. لذت جنسی از مهمترین لذتهایی است که یک فرد در طول عمر خود از آن بهره میگیرد و این لذت است که سختیهای زندگی و مشکلات بین فردی زوجین را قابل تحمل مینماید. به همین دلیل محققین معتقدند که رضایت از رابطه زناشویی همواره در گرو رضایت جنسی است (شاه سیاه و همکاران، ۱۳۸۷).
۲-۱-۱-۴ نظریه ها و مدل های مرتبط با تعهد زناشویی
در تبیین مفهوم تعهد زناشویی دو دسته نظریه و مدل وجود دارد. نظریه ها و مدلهایی که به طور عام به تبیین تعهد زناشویی میپردازند و نظریهها و مدلهایی که تعهد زناشویی را به طور خاص تبیین میکنند.
۲-۱-۱-۴-۱ نظریه ها و مدل های عام تعهد زناشویی
۲-۱-۱-۴-۱-۱ نظریه وابستگی
یکی از تأثیرگذارترین تئوریها پیرامون روابط زناشویی، نظریه وابستگی است (استرچمن و گابل، ۲۰۰۶). کلی و تیبات^[۶۱] (۱۹۷۸) مطرح کردند که پیامدهای تعاملات اجتماعی براساس پاداشهایی که فرد دریافت میکند یا هزینههایی که وی باید متحمل شود، میتواند رضایت بخش یا غیررضایت بخش باشد. پاداشها تجارب مثبتی هستند که احساس لذت و شادمانی ایجاد میکنند که با سلامت هیجانی و عاطفی و احترام به خود همراهند. از طرف دیگر هزینه ها تجارب منفی هستند که به گرفتاریها و ناراحتیهای جسمانی و روانی منجر میشود. مطابق با این نظریه، روابط زناشویی زمانی تداوم مییابد که تجارب یکی از زوجین، ملاکها و معیارهای قابل قبول هر دو زوج را دارا باشد. اولین معیار برای ارزیابی تجارب فعلی، سطح مقایسه جذابیت و رضایتمندی است. در این ارزیابی، پاداش ها و هزینه ها تواماً با هم مقایسه میشود (سفرچی تیل، ۱۳۹۱).

به عبارت دیگر فرد براساس توقعات شخصی خودش از رابطه مشترک و عرف اجتماعی، تجارب فعلی اش را مورد بررسی قرار میدهد تا به میزان پاداش ها و هزینه های ازدواجش پی ببرد. اگر میزان پاداش های به دست آمده بیشتر از میزان هزینه های از دست رفته باشد، رابطه رضایت بخش و اگر میزان هزینه ها و مشکلات بیشتر از میزان پاداش ها برآورده شود، رابطه غیر رضایت بخش و فاقد جذابیت تلقی میگردد. دوم معیار برای ارزیابی تجارب فعلی، سطح مقایسه جایگزینهای دردسترس است. در این ارزیابی، جایگزینهای گوناگون و دردسترس از لحاظ کیفیت مورد مقایسه قرار میگیرند. کیفیت جایگزین ها میتواند از تحمل کردن رابطه زناشویی تا ازدواج مجدد و یا تنها ماندن متغیر باشد. اگر همسری اعتقاد دارد که رابطه زناشویی فعلیش از هر گونه جایگزین دیگری بهتر است، پس وی به رابطه مشترک خود وابسته است و به آن متعهد میباشد. به طور کلی مطابق با نظریه وابستگی می توان گفت که میزان تعهد زوجین به یکدیگر برای حفظ و تداوم ازدواج، تابع سطح مقایسه پاداشها و هزینه های رابطه و کیفیت جایگزینهای در دسترسشان میباشد (استرچمن و گابل، ۲۰۰۶).
۲-۱-۱-۴-۱-۲ مدل پاسخ به نارضایتی از رابطه
راسبالت و زومبرت^[۶۲] (۱۹۸۳) مدلی را پیشنهاد کردند که براساس آن میتوان عکس العمل مردم را در مواجهه با رابطه مخدوش بررسی و براساس آن نارضایتیها را طبقه بندی کرد. این مدل برای تمام انواع روابط کاربرد دارد. اما در اینجا چگونگی کاربرد آن در روابط رومانتیک بررسی میگردد. براساس مدل مذکور چهار پاسخ عمده به نارضایتی از رابطه وجود دارد و این پاسخ ها، در دو بعد فعال و غیرفعال و سازنده و مخرب، تغییر میکنند (بیات، ۱۳۸۶).
صدا: پاسخی فعال و سازنده است. به این ترتیب که بعضیها از عکس العملهای کلامی استفاده کرده و با این کار تلاش میکنند که شرایط را بهبود بخشند. راهکارهای اصلی در این وضعیت عبارت است از: پیشنهاد راه حل جستجوی کمک یا تلاش برای تغییر خود یا شریک یا هر دو سوی رابطه یعنی هم خود و هم شریک.
وفاداری: پاسخی سازنده و غیرفعال است. وفاداری ضرورتاً پاسخ حمایت کننده ای است که در آن شخص به طور غیرفعال اما خوشبینانه برای بهبود رابطه انتظار میکشد. موقعیتهایی چون “کمی وقت صرفش میکنم"، “تصمیم دارم که سعی کنم کمی ببخشم یا فراموش کنم” در این مقوله قرار میگیرد (بیات، ۱۳۸۶).
چشم پوشی: پاسخی مخرب و غیرفعال محسوب میشود. مانند سرباز زدن از مشکل. در نتیجه چون برای بهبود اوضاع تلاشی صورت نمیگیرد، وضعیت بدتر میشود. این احتمال وجود دارد که اشخاص از بحث در مورد مشکل سرباز زنند و زمان کمتری را برای شریکشان بگذارند و آنها را مورد انتقاد قرار دهند. در چنین وضعیتی غالباً شخص از همه راه های ارتباطی چشمپوشی میکند (بیات، ۱۳۸۶).
خروج: پاسخی مخرب و فعال به حساب میآید. خروج شامل قطع سریع و کامل رابطه میباشد. پاسخهای خروج، بیرون ماندن از خانه مشترک، آمادگی برای طلاق را شامل میشود. نکته بسیار مهم این که در این مدل، بعد مخرب سازنده و یا تأثیرگذاری عمیقی که بر رابطه دارد، تعیین کننده ادامه یا قطع رابطه است. پاسخهای چشم پوشی و خروج قابلیت آن را دارند تا رابطه را خراب یا قطع کنند در حالی که صدا و وفاداری در ذات خود قصد بقای رابطه را دارند. این عبارت قضاوت های ارزشی اشخاص خاصی را شامل نمیشود. اگر کسی که سالها مورد سوءاستفاده جنسی و روانی واقع شده است، پاسخ خروجی را انتخاب کند، این پاسخ برای او بسیار سازنده خواهد بود و به بهبود شرایط وخیم وی کمک میکند. این مدل به سادگی قابل توصیف نیست و بیشتر تحقیقات بر انتخاب پاسخ و شرایط رابطه متمرکز هستند (بیات، ۱۳۸۶).
بعضی از یافته های تحقیقاتی که راسبالت و همکاران (۱۹۸۲) گزارش کرده اند عبارتند از: زنان بیشتر از مردان از پاسخهای صدا استفاده می کنند در حالی که آنهایی که بیسوادند یا سواد کمی دارند بیشتر از طریق وفاداری یا چشمپوشی پاسخ می دهند. اگر هر کدام از طرفین جایگزینهای در دسترس بیشتری برای ارتباط داشته باشند پاسخ وی احتمالاً فعال (خروج یا صدا) خواهد بود نه غیر فعال (وفادای و چشم پوشی). اگر رابطه پیش از این رضایت بخش بوده است و سرمایه بیشتری صرف آن شده و جایگزینهای مناسبتری در اختیار نباشد، احتمالاً پاسخ از نوع سازنده (صدا و وفادای ) خواهد بود. وقتی رابطه بسیار تلخ و دور از رضایت بوده و تلاش اندکی صرف آن شده و جایگزینهای معقولی وجود دارد، محتمل ترین پاسخ خروج است. وقتی مشکلات رابطه کم هستند و نیز جایگزینهای کمی وجود دارد یا سرمایه گذاری و تلاش قابل توجهی پشت آن نهفته است (یا هر دو) عمومی ترین پاسخ وفاداری است (بیات، ۱۳۸۶).
۲-۱-۱-۴-۱-۳ مدل زوال رابطه داک
داک^[۶۳] (۱۹۸۲) با ارائه مدل زوال روابط عنوان میکند که رابطه شکست خورده یک اتفاق نیست بلکه روندی است که در یک فرایند سیستماتیک و در طول زمان واقع میشود. او بیان میکند که چهار مرحله زوال رابطه وجود دارد و هر کدام از آن ها هنگامی شروع میشوند که چهارچوب خاصی از نارضایتی به وجود میآید (عباسی مولید، ۱۳۸۸).
الف: دوره درون روانی(تمرکز بر شریک): این دوره هنگامی شروع میشودکه رابطه آسیب دیده در جمله “نمی توانم بیشتر تحمل کنم"، تجلی مییابد. در واقع یکی از طرفین یا هر دو از فرم رابطه آسیب دیده ناراضی اند و این نگرانی زمان زیادی را به خود اختصاص میدهد. در این مرحله حرف روشنی به شریک گفته نمیشود که مشکل را مشخص کند. ناراحتی با شخص باقی میماند و اگر فشار وارده به او افزایش یابد، راز خود را فقط با یک یا دو دوست صمیمی که سخن پراکنی نمیکنند و اطمینان دارد که این راز را حتی به شریک خود نمیگوید، در میان میگذارند (داک، ۱۹۸۳؛ به نقل از عباسی مولید، ۱۳۸۸).
ب: دوره تمرکز بر رابطه: وقتی ذهنیت “قانع شده ام که عقب نشینی کنم” حاصل میشود، دوره تمرکز بر رابطه شروع میشود. اگر رابطه رسمی باشد پایان آن بدون نتیجه میماند. بیشتر ما با شرایطی آشنا هستیم که در آن یکی از طرفین جمله ای مانند: “در تماس خواهم بود"، “به تو زنگ می زنم” را به دیگری میگوید. اگر در این شرایط کسی ارتباط خود را قطع کرده باشد، باید شجاعت لازم را داشته باشد که علت قطع رابطه را به شریک خود بگوید. آنگاه مباحثه ای شروع میشود که ممکن است باعث ترمیم رابطه شود یا برای همیشه رابطه را قطع کند (داک، ۱۹۸۳؛ به نقل از عباسی مولید، ۱۳۸۸).
ج: دروه اجتماعی (مواجهه با جریانات عمومی): گاهی رابطه آن چنان مخدوش و ناسالم است که با پیش کشیدن ذهنیت “منظورم همین بود” و گسترش بحث و مجادله، زمینه سرایت مشکل به دیگران فراهم میشود. در حقیقت با تکیه بر جمع، از فشار موضوعی نارضایتیها و شکستها کاسته میشود. عمومیت دادن به مشکلات و فاش کردن فرم رابطه مخدوش، به معنی سعی در اعتماد به دیگران در عین جلب اعتماد دیگران است. در حالی که در چنین وضعیتی نیز ممکن است، مشکلات رفع و رابطه زخم خورده ترمیم شود اما هر یک از طرفین به دنبال جذب کمک دیگران برمیآیند. به این معنی که هر یک به نوبه خود سعی میکنند تا دیگران یا گروه واسطه طرف او را بگیرد نه طرف همسر او را (داک، ۱۹۸۳؛ به نقل از عباسی مولید، ۱۳۸۸).
د: دوره دور ریختن مشکلات (پاک کردن ذهن): مرحله دور ریختن مشکلات هنگامی شروع میشود که ذهنیت “حالا دیگر غیر قابل تحمل شده” بارز میشود. داک (۱۹۹۹) بیان میدارد: وقتی رابطه ای از بین میرود، آن را زیر سنگ قبری دفن کنیم. مدل داک کاربردهای عملی مناسبی برای ترمیم روابط دارد و به استراتژی ها نگاه میکند که با بکاربردن آن ها ترمیم روابط امکان پذیر میشود. وی اعتقاد دارد که در بعضی از دوره ها، رفتارهای خاصی بیش از دیگر رفتارها برای قرار دادن صحیح هر چیز در جای خود مؤثر واقع میشود. در دوره درون روانی باید هدف اصلی ترمیم رابطه و برقراری مجدد پیوند با شریک باشد و این کار را از طریق ثبت جنبه های مثبت انجام دهد نه با پرداختن به جنبه های منفی. در دوره اجتماعی اشخاص بیرون از رابطه (گروه واسطه) باید به این تصمیم برسند که زوجین را نصیحت کنند تا سعی در ترمیم خرابی ها داشته باشند یا اگر هیچ راهی برای برقراری رابطه و ترمیم آن وجود ندارد، به رابطه مخدوش هر چه سریع تر پایان دهند. مدل داک هیچ گونه تلاشی برای تشریح دلایل شکست رابطه نمیکند. اما کاربردهای عملی آن نشان میدهد که چگونه روند زوال و ترمیم رابطه به هم گره میخورند (داک، ۱۹۸۳؛ به نقل از عباسی مولید، ۱۳۸۸).
۲-۱-۱-۴-۲ نظریه ها و مدل های خاص تعهد زناشویی
۲-۱-۱-۴-۲-۱ نظریه استرنبرگ
استرنبرگ^[۶۴] (۱۹۹۹) نظریهای برای عشق ارائه کرد که “نظریه مثلث عشق ” نام گرفت. براساس این نظریه، روابط عاشقانه را میتوان در چهارچوب سه مؤلفه صمیمیت، شور و شهوت، تعهد و شناخت ارزیابی کرد. صمیمت، مؤلفه هیجانی عشق است که مشارکت، تفاهم متقابل و حمایت عاطفی را شامل میشود. این مؤلفه ایجاد کننده گرمی و پیوند عاطفی است. شهوت، مؤلفه انگیزشی عشق و تحریک کننده است که جذابیت جسمانی، بهره کشی جنسی و احساس عاشق بودن را در بر میگیرد. تعهد، مؤلفه شناختی عشق است و شامل تصمیمهای کوتاه مدتی میشود که عشق به صورت لحظه ای ایجاد میکند و نیز تعهد طولانی مدت که باعث دوام عشق میشود (قمرانی و عباسی مولید، ۱۳۸۷).
در روانشناسی سه مؤلفه رفتار، شناخت و هیجان در دهه های اخیر، اساس و بنیان پدیده های روانی شناخته شده است. عشق نیز به عنوان یک پدیده روانی از این امر مستثنی نیست. بنابراین میتوان گفت که اشتیاق مؤلفه هیجانی عشق، صمیمیت مؤلفه رفتاری و تعهد قسمت شناختی آن است. در گونه های مختلف عشق، این مؤلفه های به صورتهای مختلف با هم ترکیب میشوند. ویژگی عشق رومانتیک، صمیمیت همراه با شور و شهوت است. ویژگی عشق ابلهانه یا ملاحت آمیز، تعهد است که تنها شور و شهوت به آن دامن میزند و عشق کامل یا تمام عیار آمیزه ای از همه این مؤلفه های سه گانه است (دایر، ۲۰۰۰؛ ترجمه فتحی، ۱۳۸۴) در جدول ۲-۱ هشت نوع عشقی که براساس این نظریه تعریف شده است، ارائه میگردد:
جدول۲-۱ هشت نوع عشق در نظریه استرنبرگ