۱-۷-۴ تتراسایکلین^[۳۰]
تتراسایکلین­ها آنتی­بیوتیک­هایی هستند که از استرپتومایسس­های مختلف استخراج شده ­اند و از نظر شیمیایی و طیف اثر ضد میکروبی مشابه یکدیگر هستند و در واقع خود خانواده­ای از آنتی­بیوتیک­های وابسته به هم بوده و در هویت چند زنجیره­ جانبی خود متفاوت هستند. اثر باکتریواستاتیکی علیه بسیاری از باکتری­ های گرم مثبت و منفی از قبیل گونه­ های بروسلا، ویبریون­ها، کورینه باکتریوم، باکتروئیدها و هم­چنین عفونت­های ناشی از کلامیدیا و میکوپلاسما دارند. با متصل­شدن به S30 ریبوزوم از سنتز پروتئین جلوگیری می­ کنند که این اتصال سبب می­ شود که دیگر آمینوآسیل-t-RNA ^[۳۱] نتواند به جایگاه پذیرندگی ریبوزوم ارتباط یابد و در نتیجه، از سنتز پروتئین جلوگیری می­ شود [۵۶].
۱-۷-۵ اریترومایسین^[۳۲]
اریترومایسین از استرپتومیسس اریترئوس منشا گرفته و فرمول آن C₃₇H₆₇NO₁₃ است. این دارو بر علیه اکثر باکتری­ های گرم مثبت، تعدادی از باکتری­ های گرم منفی از قبیل نیسریا و هموفیلوس آنفلوآنزا، اسپیرکت­ها، برخی از ریکتزی­ها و مخصوصا میکوپلاسما پنومونیه و لژیونلا پنوموفیلا مؤثر است. در ضمن این آنتی­بیوتیک، تک­یاخته­ای انگلی آنتامبا^[۳۳] را از بین می­برد. ژن مقاومت باکتریایی در برابر اریترومایسین ممکن است کروموزومی و یا پلاسمیدی باشد. مقاوت پلاسمیدی که به سایر باکتری­ ها قابل انتقال است، سبب کاهش تمایل ریبوزوم برای اریترومایسین می­گردد. به نظر می­رسد که در باکتری­ ها، اریترومایسین از مرحله تبدیل جایگاه^[۳۴] جلوگیری می­ کند. در این مرحله، tRNA باردار که به جایگاه دهندگی (P) ریبوزوم متصل است باید پس از برقراری پلی­پپتیدی، از قرارگاه خود آزاد شود، اریترومایسین از این واکنش جلوگیری می­ کند [۵۵].

۱-۷-۶ تری­متوپریم^[۳۵] و سولفامتوکسازول^[۳۶]
تری­متوپریم مهم­ترین عامل ضد اسیدفولیک است، این دارو مخصوصا به دی­هیدروفولات ردوکتاز^[۳۷] باکتری­ ها متصل می­ شود و از فعالیت آن ممانعت می­نماید. دی­هیدروفولات ردوکتاز، دی­هیدروفولات را به تتراهیدروفولات احیاء می­ کند. وقتی تری­متوپریم از فعالیت آنزیم فوق جلوگیری کند، تتراهیدروفولات ساخته نخواهد شد و در نتیجه سنتز پورین­ها، پیریمیدین­ها (مخصوصا تیمین) و N-فورمیل­متیونیل-Trna مختل می­ شود و این مجموع سبب قطع رشد و سرانجام مرگ باکتری­ ها خواهد شد. در حال حاضر، مقاومت در برابر تری­متوپریم چندان زیاد نیست و بیشتر مربوط به پلاسمید است. واکنش­های جانبی تری­متوپریم مشابه سولفامتوکسازول است [۵۵].
۱-۷-۷ استرپتومایسین^[۳۸]
استرپتومایسین، یکی از آنتی­بیوتیک­های آمینوگلیکوزیدی است که اثر باکتری­کشی روی تعداد زیادی از ارگانیسم­های گرم مثبت و منفی از خود نشان می­دهد. این آنتی­بیوتیک در سال ۱۹۴۴ از استرپتومایسس به دست آمد. در نتیجه قلیایی­بودن زیاد گروه ­های گوانیدنو^[۳۹]، استرپتومایسس تعداد گوناگونی از اثرات غیر اختصاصی را مانند خارج شدن پتاسیم از سلول یا در مقیاس بزرگتر، اگلوتیناسیون واقعی باکتری­ ها، را ایجاد می­ کند. به هر حال اثر باکتری­کشی (باکتریوسیدال) اختصاصی آن، به علت قدرت پیوند اختصاصی آن با یکی از پروتئین­های زیر واحد S30 است. این اتصال دو اثر عمده در سنتز پروتئین دارد:
باعث اشتباه قرائت پلی­نوکلئوتیدهای پیامبر (m-RNA) می­ شود.
از حرکت ریبوزوم جلوگیری می­ کند که به دنبال آن بایستی به اسیدآمینه اولین متصل گردد تا پروتئین را بسازد.
نتیجه این می­ شود که m-RNA تنها به یک ریبوزوم در محل شروع متصل شده و ریبوزوم نمی­تواند حرکت کند [۵۶].
۱-۸ بررسی فیتوشیمیایی گیاهان مورد استفاده
فیتوشیمی^[۴۰] علمی است که به بررسی ترکیبات آلی که توسط گیاهان تولید و در آن­ها ذخیره می­ شود، می ­پردازد یا به­عبارت دیگر علمی که به ساختار و وضعیت مواد مؤثر گیاهان دارویی، تغییرات و سیستم تبدیل آن­ها در طول زندگی گیاه و سپس در طول مدت انبار شدن و تهیه داروهای گیاهی می ­پردازد [۶۶].
مواد مؤثره گیاهان دارویی دو نوع هستند:
مواد حاصل از متابولیسم اولیه یا مواد مورد نیاز و حیاتی که در همه گیاهان سبز با عمل فتوسنتز به ­وجود می ­آید.
مواد حاصل از متابولیسم ثانویه که در اثر جذب ازت توسط گیاه تولید می­ شود. این تولید­ها ظاهرا برای گیاه بدون فایده هستند ولی برعکس اثرات درمانی آن­ها قابل توجه است. منظور از این ترکیبات اسانس ­های روغنی، رزین­ها و آلکالوئیدهای مختلف است.
۱-۸-۱ آلکالوئیدها
برای نخستین بار یک محقق آلمانی از آلکالوئیدها به عنوان ترکیبات نیتروژن­دار ناجورحلقه که خاصیت قلیایی دارند و در محیط اسیدی تولید نمک می­نمایند، نام برده است. آلکالوئیدها در انسان واکنش­های فیزیولوژیکی قوی همراه با اثرات مخصوص ایجاد می­ کنند که روی سیستم عصبی اثر می­گذارند. آلکالوئیدها بسیار متنوع می­باشند، به طوری که تعداد آلکالوئیدهای شناخته شده موجود در گیاهان بر چند هزار بالغ می­گردد. اولین آلکالوئیدها در بین سال­های ۱۸۱۶-۱۸۰۳ از پیکر گیاهان جدا گشت. در سال­های اخیر نیز بعضی آلکالوئیدهای جدید مورد شناسایی قرار گرفته­اند. آلکالوئیدها را بر حسب خصوصیات بیوشیمیایی و شیمیایی در سه گروه قرار می­ دهند:
آلکالوئیدهای حقیقی: که منشا آن­ها اسیدهای آمینه و ترکیب­های شیمیایی هتروسیکلیک نیتروژن­دار می­باشند.
پروتوآلکالوئیدها: این دسته از آلکالوئیدها از اسیدهای آمینه ساخته شده و محتوی ترکیبات شیمیایی نیتروژن­دار خطی (غیر حلقوی) می­باشند.
آلکالوئیدهای کاذب: این دسته از آلکالوئیدها از اسیدهای آمینه تشکیل نشده­اند ولی در ساختمان آن­ها نیتروژن وجود دارد [۶۷].
اولین مثالی که از آلکالوئیدهای مفید پزشکی می­توان نام برد مرفین است که در سال ۱۸۰۵ از گیاه Papaver somniferum استخراج شد. هروئین و کدئین نیز هر دو مشتقاتی از مورفین­اند. بربرین یکی از نمایندگان مهم گروه آلکالوئیدهاست که علیه تریپانوزوم و پلاسمودیوم مؤثر است. مکانیسم عمل آن­ها در مهار میکروب از طریق قرار گرفتن بین جفت بازهای DNA است [۶۸].
۱-۸-۲ آنتوسیانین­ها
آنتوسیانین­ها از نظر شیمیایی متعلق به فنل­ها می­باشند. آنتوسیانین بانی رنگی بودن و قرمز بودن تعدادی از گل­ها می­باشند. از آن جایی که آنتوسیانین­ها در شیره­ سلول­های گیاهی محلول و در مواد مختلف به سادگی قابل حل نیستند از این رو خارج ساختن آن­ها از پیکر سلول مشکل است و این، یکی از دلایل انجام نشدن مطالعات کافی در مورد تاثیر آن می­باشد [۱۵]. آنتوسیانین­ها از دیگر ترکیبات فنلی مشتق شده از مسیر بیوسنتز فلاونوئیدها می­باشد که در آخرین نقطه مسیر بیوسنتزی فلاونوئیدها ساخته می­ شود و در جاروب­کردن گونه­ های فعال اکسیژن در تنش­ها نقش دارد و آنتوسیانین با کلات­کردن یون­های آهن از تولید رادیکال­ها ممانعت می­ کند. هم­چنین در جذب حشرات و جلوگیری از نفوذ اشعه UV به درون سلول نقش اساسی بازی می­ کند. آنتوسیانین هم­چنین دارای خواص دارویی بوده و خواص آنتی­اکسیدانی، ضد التهابی در آن­ها به اثبات رسیده است [۶۹].
۱-۸-۳ تانن­ها
تانن­ها به ترکیبات متفاوتی اطلاق می­ شود که عموما سخت و گس و قابض­اند و توانایی پیوستگی به پروتئین­ها را دارند و سبب رسوب آن­ها می­گردند و به لحاظ داشتن این خاصیت قرن­هاست که جهت تبدیل پوست حیوانات به چرم در دباغی مورد استفاده قرار می­گیرند. تانن­ها با وزن مولکولی بسیار کم به چند دسته کلی تقسیم می­شوند: تانن­های هیدرولیز شونده، تانن­های متراکم و تانن­های کاذب. این مواد به طور کلی از فرآورده ­های ثانویه بازمانده از چرخه­های متابولیکی گیاهان محسوب می­شوند. از خاصیت سختی و قابض­بودن تانن­ها می­توان به عنوان ضد اسهال­های معمولی، اسهال­های خونی مزمن، التیام زخم­ها و عفونت­های مربوط به گلو و نای (لوله­های گوارشی و تنفسی) استفاده نمود [۶۷].
۱-۸-۴ ساپونین­ها
ساپونین­ها گلیکوزیدهایی با وزن مولکولی زیاد هستند. این مواد به صورت محلول در آب کف می­ کنند از این رو ساپونین­ها خاصیت پاک­کنندگی دارند (ساپونین از کلمه لاتین ساپو به معنای صابون گرفته شده است). ساپونین­ها وقتی وارد گردش خون می­شوند سبب همولیز گلبول­های قرمز خون می­گردند، از این رو بهتر است مصرف آن­ها به عنوان یک مادّه نسبتا سمّی تحت نظر قرار گیرد. ساپونین­های استروئیدی که در برخی از گیاهان تیره سوسن، آماریلیس و تیره­های دیگر وجود دارد نقش عمده­ای را در صنایع جدید دارویی مخصوصا در ارتباط با ساخت و عرضه گلیکوزیدهای قلبی موجود در برخی گیاهان ایفا نمایند [۷۰].
۱-۸-۵ فنل­ها
در میان ترکیبات آنتی­اکسیدان گیاهی، ترکیبات فنولی توزیع گسترده­ای در بسیاری گیاهان دارند. این ترکیبات، گروه متنوعی از متابولیت­های ثانویه هستند که در تمامی مراحل رشد گیاه و هم­چنین در پاسخ به شرایط تنش­زا از جمله بروز بیماری، آسیب به بافت، حمله آفات، کم­آبی و یا تابش اشعه فرابنفش در گیاه تشکیل می شوند [۷۱]. پژوهش­ها نشان داده­اند که فعالیت آنتی­اکسیدانی و هم­چنین اثرات درمانی گیاهان به طور عمده ناشی از حضور این ترکیبات می­باشد [۷۲].
ترکیبات فنولی قادرند از طریق مهار رادیکال­های آزاد، احیای یون­های فلزی، غیرفعال­کردن اکسیژن یگانه و سه­گانه و یا تشکیل کمپلکس با یون­های فلزی واکنش­های اکسیداسیون ترکیبات لیپیدی را مهار کنند [۷۳].
در کنار فعالیت آنتی­اکسیدانی، اثرات ضد میکروبی قابل توجهی از این ترکیبات گزارش شده است. ویژگی­های ضد میکروبی ترکیبات فنولی به واسطه توانایی آن­ها در تغییر نفوذپذیری غشای سلول­های میکروبی و به دنبال آن خروج ترکیبات درون سلولی از جمله ریبوز و یا گلوتامات سدیم، تغییر در عملکرد غشاء جهت انتقال الکترون و یا دریافت مواد مغذی، اختلال در فعالیت سنتز پروتئین­ها و آنزیم­ های میکروبی می­باشد [۷۴]. از آن جا­ که تهیه ترکیبات فنولی به صورت خالص فرایند نسبتا دشواری است و عموما عصاره­های فنولی در مقایسه با فرم خالص یک نوع ترکیب فنولی فعالیت آنتی­اکسیدانی بالاتری دارند، استخراج عصاره­های گیاهی و استفاده از آن­ها به عنوان ترکیبات آنتی­اکسیدانی رواج یافته است [۷۵].
۱-۸-۶ فعالیت آنتی­اکسیدانی
ROS شامل همه مولکول­های بسیار واکنش­پذیر حاوی اکسیژن، مانند رادیکال­های هیدروکسیل، پراکسید هیدروژن، رادیکال آنیون سوپراکسید، رادیکال اکسید نیتریک، رادیکال هیپوکلریت و پراکسید چربی­های مختلف می­باشند. این مولکول­ها می­توانند با لیپیدهای غشاء، اسیدهای نوکلئیک، پروتئین­ها، آنزیم­ها و دیگر مولکول­های کوچک واکنش داشته باشند. رادیکال­های آزاد در غلظت پائین و یا متوسط اثرات مفیدی بر روی پاسخ­ها و عملکرد سیستم ایمنی بدن دارد. به عنوان مثال در زمینه انتقال سیگنا­ل­ها، بیان ژن و تنظیم فعالیت گوانیلات سیکلاز در سلول­ها نقش اساسی دارند. اما در سطوح بالا، می ­تواند منجر به اکسیداسیون کنترل نشده اسیدهای نوکلئیک، پروتئین­ها، کربوهیدرات­ها و لیپیدهای غشایی گردند که در نهایت منجر به آسیب ساختارهای سلولی و به هم خوردن متابولیسم می­شوند [۷۶، ۷۷].
۱-۹ اهداف پژوهش
با توجه به این که از نیمه قرن گذشته، تحقیقات فارماکودینامیک زیادی روی گیاهان دارویی در بیشتر کشورهای جهان انجام گرفته و در پی آن داروهای گیاهی فراوانی تهیه و به بازار عرضه گردیده است، بنابراین مطالعه روی ترکیبات فلور ایران حائز اهمیت می­باشد.
با توجه به مشکلات موجود در کاربرد داروهای سنتتیک از جمله دستیابی به داروهای جدید و هم­چنین عوارض جانبی داروهای موجود، توجه بسیاری از محققین علوم دارویی به استفاده از ترکیبات طبیعی معطوف گشته است که این امر با بررسی اثرات درمانی و شناسایی ترکیبات مؤثره موجود در آن­ها قابل حصول و دسترسی می­باشد.
شناخت حدود ۰۰۰/۶۲۰ گونه گیاهی در جهان و وجود چندین ماده شیمیایی در هر گیاه، نشان­دهنده وسعت مواد مؤثره طبیعی می­باشد که شاید کمتر از ۱% آ­ن­ها شناسایی شده ­اند. از مواد مؤثره گیاهان به عنوان داروهای ضد میکروبی، ضد قارچ، ضد درد و ضد التهاب استفاده می­ شود.
برای رسیدن به چنین اهدافی در این پایان نامه، اثرات ضدمیکروبی ۵ عصاره گیاهی روی ۴ سوش باکتریایی و آزمایشات فیتوشیمیایی آن­ها مورد بررسی قرار گرفته است.
انجام آزمایشات ضد میکروبی جهت تشخیص مواد آنتی­بیوتیکی موجود در آن­ها
انجام آزمایشات فیتوشیمی جهت مشخص کردن موادّ مؤثره موجود در آن­ها
تعیین بهترین گیاه با ارزش و قابل توجه از بین گیاهان مورد بررسی و استفاده آن از نظر تولید ماده اولیه دارویی و بررسی آن جهت خودکفائی و استقلال صنایع دارویی کشور
از بین عصاره­های گیاهی مورد بررسی، اثرات ضد میکروبی و شناسایی ماده مؤثره عصاره گیاه بادام کوهی، مورد بررسی کامل قرار نگرفته است که می ­تواند به عنوان دستاوردی نوین مورد اهمیت قرار گیرد. ما احتمال می­دهیم اثر مهارکنندگی عصاره­های مورد بررسی به دلیل تولید متابولیت­های ثانویه و ترکیبات آنتی­اکسیدانی در آن­ها باشد.
فصل دوم
مواد و روش­ها
۲-۱ مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز
سویه­های استاندارد:
اشرشیا کلی، سالمونلا انتریتیدیس به عنوان باکتری­ های گرم منفی و استافیلوکوکوس اورئوس، باسیلوس سرئوس به عنوان باکتری­ های گرم مثبت به صورت لیوفیلیزه از شرکت انستیتو پاستور ایران خریداری شدند.
دیسک­های آنتی­بیوتیک استاندارد:
پنی­سیلین، جنتامایسین، تتراسایکلین، اریترومایسین، تری­متوپریم، سولفامتوکسازول و استرپتومایسین و دیسک­­های بلانک از شرکت پادتن طب خریداری شد.