البته و با تمام این اوصاف، تضاد موجود میان ممنوعیت جنگ از نظر حقوق بینالملل و به عنوان یک اصل را با اجرای مقررات حقوق جنگ، نمی توان نادیده گرفت. بعلاوه بایستی به عدم کارائی حقوق پیشگیری کننده جنگ نیز اعتراف نمود؛ حقوقی که با پریده جنگ که یک نهاد غیرقانونی ولی واقعی است، هم ارز بوده و در کنار یکدیگر قرار دارند.
۲-۵- ختم اجرای مقررات حقوق بین الملل بشر دوستانه
«یکی از علل اختتام قراردادهای بین المللی علاوه بر فسخ، تعلیق، کناره گیری و…، جنگ است؛ زیرا ظاهرا بین جنگ و وجود قراردادهای بین المللی یک نوع عدم هماهنگی و تضاد وجود دارد. قراردادها تجلیات روابط صلح جویانه میان کشورها هستند؛ در حالیکه جنگ این روابط را قطع می کند و معمولا بطور قهری و ضمنی به حیات آنها خاتمه می دهد. اما این اصل کلی، استثنائاتی به شرح زیر دربر دارد:
الف- مقررات مربوط به زمان جنگ، شامل قراردادهای دوجانبه یا چند جانبه ای است که اختصاصا به قصد اجرا در زمان جنگ منعقد شده است، مانند قراردادهای مربوط به طرز رفتار با اسیران جنگی یا منع استعمال برخی سلاحها یا موافقتنامه های ژنو راجع به صلیب سرخ و هلال احمر و غیره.
ب- امروزه بطور کلی پذیرفته شده است که قراردادهای دوجانبه ای که توسط کشورها منعقد می گردد، در صورتی در زمان جنگ لغو می شود که صرفا برای زمان صلح منعقد شده باشد، مانند قراردادهای تجاری، اقتصادی و مالی. اما قراردادهائی که خط مرزی را معین می کند، ارزش بین المللی خود را حفظ می نماید و عمل جنگ آثار این تعیین حدود را از بین نمی برد.

ج- جنگ نسبت به قراردادهای چند جانبه ، فیمابین کشورهائی که حالت بی طرفی خود را حفظ نموده و در جنگ شرکت نمی نمایند، این نوع قراردادها همچنان معتبر مانده و اجرا میشود. همچنین قراردادهای چند جانبه بین کشورهای در حال جنگ و کشورهای بی طرف پابرجا می ماند؛ مثلا هنگام جنگ ایتالیا و حبشه هیچیک از دو طرف متحارب عضویت در جامعه ملل را رها ننمود. از این طرز عمل می توان چنین نتیجه گرفت که قراردادهای چند جانبه ای که به موجب آن سازمانهای بین المللی تاسیس می گردند، حتی بین کشورهای در حال جنگ که عضویت چنین سازمانهائی را دارند، به حیات خود ادامه می دهد. بدیهی است در پایان جنگ و پس از برقراری صلح، این دسته از قراردادها دوباره برای کشورهای متحارب سابق به اجرا درمی آید، بدون آنکه احتیاج به وضع مقررات جدیدی باشد؛ مثلا قراردادهای اتحادیه پستی که اجرای آن در رابطه با دو کشور فرانسه و آلمان که در حال جنگ بودند (جنگ جهانی دوم) متوقف گردید، پس از پایان مخاصمه مجددا به اجرا درآمد».^[۴۸]
فصل
سوم
حمایت از مجروحان و بیماران جنگی در اسناد بین المللی
۳-۱- کنوانسیونهای چهار گانه ژنو ۱۹۴۹
در ۱۲ اوت سال ۱۹۴۹ کنوانسیونهایی تحت عنوان کنواسیونهای چهارگانه ژنو از تصویب نمایندگان دول متعاهد گذشت که همگی به نوعی یکی از شرایط ایجاد امنیت و حمایت انسان دوستانه از نیروهای رزمنده را بیان می‌سازد.
۳-۱-۱- عهدنامه مربوط به بهبود سرنوشت مجروحان و بیماران نیروهای مسلح هنگام اردوکشی.
نمایندگان مختار دولتهای شرکت کننده در کنفرانس سیاسی که از ۲۱ آوریل تا ۱۲ اوت ۱۹۴۹ در شهر ژنو به منظور تجدید نظر در قرارداد ژنو راجع به بهبود سرنوشت زخمداران و بیماران در نیروهای مسلح هنگام اردوکشی مورخ ۲۷ ژوئیه ۱۹۴۹ تشکیل یافته نسبت به مراتب مشروحه زیر توافق حاصل نمودند :
الف) مقررات عمومی
ماده - ۱ دولتهای معظمه متعاهد تقبل مینمایند که این قرارداد را در هر مورد رعایت نموده به موقع اجرا گذارند
ماده ۲ - علاوه بر مقرراتی که باید در زمان صلح به موقع اجرا گذاشته شود
این قرارداد در صورت جنگ رسمی یا هر گونه مخاصمه مسلحانه که بین دو یا چند دولت از دول معظمه متعاهد روی دهد به موقع اجرا گذارده خواهد شد ولو آن که یکی از آن دول وجود حالت جنگ را تصدیق نکرده باشد این قرارداد در هر مورد که تمام یا قسمتی از خاک یکی از دول معظمه متعاهد اشغال شود نیز به موقع اجرا گذاشته خواهد شد ولو آنکه اشغال مزبور با هیچ گونه مقاومت نظامی مواجه نشده باشد.
هر گاه یکی از دول متخاصم عضو این قرارداد نباشد دولتهای متخاصم دیگر که در این قرارداد شرکت کردهاند در روابط متقابل خود تابع این قرارداد خواهند بود و چنانچه آن دولت مقررات این قرارداد را قبول و اجرا کند در مقابل او نیز ملزم به اجرای این قرارداد خواهند بود
ماده - ۳ چنانچه نزاع مسلحانه جنبه بین المللی نداشته باشد و در خاک یکی از دول معظمه روی دهد هر یک از متخاصمین مکلفند که لااقل مراتب ذیل را رعایت نمایند :
۱ - با کسانی که مستقیما در جنگ شرکت ندارند به انضمام افراد نیروهای مسلحی که اسلحه به زمین گذاشته باشند یا کسانی که به علت بیماری یا زخم یا اسارت یا هر علت دیگری قادر به جنگ نباشند باید در همه احوال بدون هیچ گونه تبعیضی که ناشی از نژاد رنگ عقیده جنس اصل و نسب یا ثروت یا هر علت مشابه آن باشد با اصول انسانیت رفتار شود اعمال ذیل در مورد اشخاص مذکور بالا در هر زمان و در هر مکان ممنوع است و خواهد بود :
الف - لطمه به حیات یا تمامیت بدنی منجمله قتل به تمام اشکال آن زخم زدن رفتار بیرحمانه شکنجه و آزاد
ب - اخذ گروگان
ج - لطمه به حیثیت اشخاص منجمله تحقیر و تخفیف
د - محکومیت و اعدام بدون حکم دادگاهی که صحیحا تشکیل شده و جامع تضمینات قضائی که ملل متمدن ضروری می دانند باشد.
۲ - زخمداران و بیماران باید جمع آوری و پرستاری شوند یک دستگاه نوعپروری بیطرف مانند کمیته بین المللی صلیب سرخ می تواند خدمات خود را به متخاصمین عرضه دارد گذشته از مراتب فوق متخاصمین سعی خواهند کرد تمام یا قسمتی از سایر مقررات این قرارداد را نیز از طریق موافقتنامه های مخصوص به موقع اجرا گذارند اجرای مقررات فوق اثری در وضع حقوقی متخاصمین نخواهد داشت
ماده - ۴ دولتهای بیطرف نیز مقررات این قرارداد را درباره زخمداران و بیماران و افراد کارکنان بهداری و مذهبی متعلق به نیروهای مسلح متخاصمین که در خاک کشورشان پذیرفته یا بازداشت میشوند و همچنین درباره مردگان به موقع اجرا خواهند گذاشت
ماده - ۵ در مورد اشخاص تحت حمایت این قرارداد که به دست دشمن بیفتند این قرارداد تا زمان اعاده قطعی آنان به میهنشان اجرا خواهدشد
ماده - ۶ علاوه بر موافقتنامههائی که صریحا در مواد - ۲۸ - ۲۳ - ۱۵ - ۱۰ ۳۷ - ۳۶ - ۳۱ پیشبینی شده دولت های معظمه متعاهد می توانند موافقتنامه های اختصاصی دیگری نیز در باب هر مسئله که حل آن را اختصاصا مقتضی بدانند منعقد سازند هیچ موافقتنامه اختصاصی نمی تواند به وضع زخمداران و بیماران و همچنین به وضع افراد و کارکنان بهداری و مذهبی به نحوی که به موجب این قرارداد معلوم گردیده لطمه وارد آورده و یا حقوقی را که این قرارداد به آنان اعطا کرده تقلیل دهد زخمداران و بیماران و همچنین افراد کارکنان بهداری و مذهبی در تمام مدتی که این قرارداد شامل آنان می باشد از مزایای آن موافقتنامهها برخوردار خواهند بود مگر آن که در موافقتنامه های مزبور یا در موافقتنامه های بعدی صریحا مقرراتی مغایر آن منظور شده باشد و یا اقدامات مساعدتری درباره آنان به توسط یکی از دول متخاصم اتخاذ گردیده باشد
ماده - ۷ زخمداران و بیماران و همچنین افراد کارکنان بهداری و مذهبی نمی توانند در هیچ حالی از تمام یا قسمتی از حقوقی که این قرارداد یا احیانا موافقتنامه های اختصاصی موضوع ماده قبل درباره آنان تامین نموده صرف نظر کنند
ماده - ۸ این قرارداد با معاضدت و تحت نظارت دول حامی که مامور حفظ منافع دول متخاصمند اجرا خواهد شد برای این منظور دول حامی می توانند علاوه بر مامورین سیاسی یا کنسولی خود نمایندگانی از میان اتباع خود یا اتباع دول بیطرف دیگر تعیین نمایند. تعیین نمایندگان مزبور باید مورد پذیرش دولتی قرار گیرد که نمایندگان نزد آن دولت انجام وظیفه خواهند کرد دولتهای متخاصم به وسیعترین وجهی در انجام وظایف مامورین یا نمایندگان دول حامی مساعدت خواهند کرد مامورین یا نمایندگان دول حامی نباید در هیچ حال از حدود ماموریت خود به نحوی که از این قرارداد مستفاد میشود تجاوز نمایند مخصوصا باید ضروریات عالیه امنیت دولتی را که نزد آن انجام وظیفه می نمایند رعایت نمایند تنها مقتضیات عالیه نظامی ممکن است به طور استثنا و موقت مجوز محدود ساختن فعالیت آنان شود
ماده - ۹ مقررات این قرارداد با فعالیتهای نوع پرورانه که کمیته بین المللی صلیب سرخ یا هر دستگاه بشردوست بیطرف دیگری برای حمایت زخمداران و بیماران و همچنین افراد کارکنان بهداری و مذهبی و برای کمک به آنان با موافقت دول متخاصم ذیربط به عمل آورد مانعت الجمع نخواهد بود
ماده - ۱۰ دول متعاهد می توانند در هر موقع بین خود ترتیبی دهند که وظائفی را که به موجب این قرارداد به عهده دول حامی محول است به دستگاهی که واجد تضمینات بیطرفی و کارآمدی باشد محول سازند هر گاه بعضی از زخمداران و بیماران یا افراد کارکنان بهداری و مذهبی به علتی از علل از فعالیت یک دولت حامی یا دستگاهی که به موجب بند اول تعیین شده باشد برخوردار نباشند یا برخوردار بوده ولی دیگر برخوردار نشوند دولت نگاهدارنده آنان باید از یک دولت بیطرف یا یکی از آن دستگاه ها درخواست نماید که وظایفی را که به موجب این قرارداد به عهده دول حامی که از طرف دول متخاصم تعیین میشوند محول است بر عهده گیرد
چنانچه بدین طریق نتوان حمایت لازم را تامین نمود دولت نگاهدارنده باید از یک دستگاه نوعپروری مانند کمیته بین المللی صلیب سرخ تقاضا نماید وظایف نوعپرورانه را که به موجب این قرارداد به عهده دول حامی محول است بر عهده گیرد و یا باید خدمات نوعپرورانهای را که از طرف چنین دستگاهی عرضه می شود با قید و شرط مقررات این ماده قبول کند هر دولت بیطرف یا هر دستگاهی که توسط دولت ذیربط برای منظور فوق دعوت شود یا خدمات خود را عرضه دارد باید در فعالیت خود متوجه مسئولیت خویش در قبال دولت متخاصم که افراد مورد حمایت این قرارداد وابسته آنند بوده و تضمینات کافی بدهد که قادر است وظایف مزبور را عهده دار گردد و بیطرفانه انجام دهد تخلف از مقررات فوق به اتکای هیچ موافقتنامه اختصاصی بین دولتها که یکی از آنها ولو به طور موقت در قبال دولت دیگری یا در قبال متحدین خود به علت وقایع نظامی منجمله در صورت اشغال تمام یا قسمت مهمی از خاک آن از حیث آزادی مذاکرات محدود شده باشند مجار نیست در هر جا که این قرارداد عنوان دولت حامی ذکر شود عنوان مزبور ناظر بر دستگاههایی که بر طبق منطوق این ماده جانشین دولت حامی است نیز می باشد
ماده - ۱۱ در هر موردی که دول حامی از لحاظ منافع اشخاص تحت الحمایه مفید بداند منجمله در صورت بروز اختلاف بین دول متخاصم درباره اجرا به تفسیر مفاد این قرارداد دول حامی برای حل اختلاف وساطت خواهند کرد برای این منظور هر یک از دول حامی می توانند بنا بر دعوت یکی از دول عضو قرارداد یا راساً به دول متخاصم پیشنهاد نمایند که جلسه از نمایندگان خود و بالاخص از دولتهایی که عهدهدار سرنوشت زخمداران و بیماران و افراد مامورین بهداری و مذهبی میباشند عندالاقتضا در خاک بی طرفی که به مناسبت
انتخاب شده باشد تشکیل دهند دول متخاصم مکلفند به پیشنهادهایی که در این زمینه می رسد ترتیب اثر دهند دول حامی می توانند در صورت اقتضا یکی از شخصیتهای یک کشور بیطرف یا یک مامور عالی مقام را که از طرف کمیته بین المللی صلیب سرخ ماموریت یافته باشد برای تصویب به دول متخاصم پیشنهاد نمایند که در جلسه مزبور شرکت کند.
ب) در باب زخمداران و بیماران
ماده - ۱۲ اعضا نیروهای مسلح و سایر اشخاص مذکور در ماده ذیل که مجروح یا بیمار شوند در همه احوال مورد احترام و حمایت قرار گیرند دولت متخاصمی که آنان را در اختیار خود دارد باید بدون هیچ گونه تمایز ناشیه از جنس و نژاد و ملیت و مذهب و عقاید سیاسی یا هیچ جهت دیگری آنها را مورد معالجه و پرستاری قرار دهد هر گونه دست درازی به حیات شخص آنان منجمله قتل محتضران قتل عام و شکنجه و اجرای آزمایشهای بیولوژی درباره آنان و رها کردن آنان بدون کمک پزشکی یا پرستاری با سبق تصمیم و یا قرار دادن آنان در معرض مخاطرات سرایت یا ابتلای امراض که آن مخاطرات عمدا برای همین منظور ایجاد شده باشد اکیدا ممنوع است تقدیم نوبت معالجه فقط به علل طبی مجاز است با زنان با کلیه احترامات خاصی که لازمه جنس آنان است رفتار خواهد شد دولت متخاصمی که مجبور شود زخمداران و بیماران را برای طرف متخاصم خود رها کند باید تا حدی که مقتضیات نظامی اجازه دهد قسمتی از مامورین بهداری و لوازم طبی خود را برای معالجه آنان باقی گذارد
ماده - ۱۳ این قرارداد درباره زخمداران و بیماران وابسته به طبقات ذیل مجری خواهد شد :
۱- اعضای نیروهای مسلح دولت داخل در جنگ و همچنین اعضا قوای چریک و دسته های داوطلب که جزو نیروهای مسلح مزبور باشند.
۲- اعضا سایر چریکها و اعضا سایر دسته های داوطلب به انضمام نهضت های مقاومت متشکل متعلق به یک متخاصم که در خارج یا در داخل خاک خود مشغول عمل باشند ولو آن که خاک مزبور اشغال شده باشد مشروط بر این که چریکها یا دسته های داوطلب به انضمام نهضتهای مقاومت متشکل مزبور جامع شرایط زیر باشند:
الف - در راس آنها شخصی باشد که مسئول اتباع خود باشد
ب - دارای علامت مشخصه ثابتی باشند که از دور قابل تشخیص باشد
ج - علنا حمل اسلحه نمایند
د - در عملیات خود بر طبق قوائد و رسوم جنگ رفتار کنند
۳- اعضا نیروهای مسلح منظم که خود را وابسته به دولت یا مقامی اعلام کرده باشند که توسط دولت دستگیرکننده شناخته نشده باشد.
۴- اشخاصی که همراه نیروهای مسلح می باشند بی آنکه مستقیما جزو آن نیروها باشند از قبیل اعضای کشوری طیارات نظامی - خبرنگاران جنگی - تهیه کنندگان اجناس - اعضای واحدهای کار یا خدمت که عهده دار رفاه نظامیانند مشروط بر این که از نیروهای مسلحی که همراهی می کنند کسب اجازه کرده باشند.
۵- اعضا به انضمام فرماندهان و ناخدایان و شاگردان بحریه بازرگانی و اعضا هواپیمایی کشوری که به موجب مقررات حقوق بین المللی از معامله مساعدتری بهره مند نیستند.
۶- نفوس اراضی اشغال نشده که هنگام نزدیک شدن دشمن بی آنکه فرصت متشکل شدن به صورت نیروهای مسلح منظم داشته باشند ارتجالاً اسلحه به دست می گیرند مشروط بر این که علنا حمل اسلحه نمایند و قوانین و رسوم جنگ را رعایت کنند.
ماده - ۱۴ با توجه به مقررات ماده فوق زخمداران و بیماران یک دولت متخاصم که به دست طرف میافتند اسیر جنگی بوده و قواعد حقوق بشر مربوط به اسیران جنگی درباره آنان معتبر خواهد بود.
ماده - ۱۵ دولتهای متخاصم در هر حال و مخصوصا پس از شروع جنگ باید بدون فوت وقت تدابیر ممکنه را برای جستجو و جمع آوری زخمداران و بیماران اتخاذ نمایند و آنان را از چپاول و بدرفتاری حفظ کنند و پرستارهای لازم را برای آنان تامین نمایند و همچنین مردهها را پیدا کنند و نگذارند کسی اشیا آنها را ببرد
هر موقع که اوضاع اجازه دهد طرفین بین خود قرار متارکه یا وقفه آتش یا قرار محلی دیگری خواهند داد که زخمداران میدان جنگ جمع آوری و مبادله و حمل شوند همچنین بین دول متخاصم ممکن است قرار محلی داده شود که زخمداران و بیماران یک ناحیه محاصره شده تخلیه یا مبادله شوند و مامورین بهداری یا مذهبی و لوازم بهداری به مقصد آن ناحیه عبور داده شوند.