شکل۴-۳: نمودار مربوط به متغیرانعطاف پذیری در دوگروه ۹۱
شکل۴-۴: نمودار مربوط به متغیر سرعت در دو گروه ۹۳
شکل۴-۵: نمودار مربوط به متغیرچابکی در دو گروه ۹۴
شکل۴-۶: نمودار مربوط به هماهنگی در دو گروه ۹۵
شکل۴-۷: نمودار مربوط به متغیر تعادل در دو گروه ۹۶
شکل۴-۸: نمودار مربوط به متغیر درصد چربی در دو گروه ۹۸
شکل۴-۹: نمودار مربوط به متغیر BMI در دو گروه ۹۹
شکل۴-۱۰: نمودار مربوط به متغیر افسردگی در دو گروه ۱۰۰
اثر یک دوره برنامه تمرینی پیلاتس بر آمادگی جسمانی، ترکیب بدنی و افسردگی دانش آموزان دختر غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۲ تا ۱۴ ساله
محقق: معصومه خیرکار پرتوی
چکیده
زمینه و هدف: تمرینات پیلاتس به عنوان یک روش جدید در بهبود آمادگی جسمانی و ترکیب بدنی شناخته شده است. تحقیق حاضر با هدف بررسی اثر یک دوره برنامه تمرینی پیلاتس بر آمادگی جسمانی، ترکیب بدنی و افسردگی دانش آموزان دختر غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۲ تا ۱۴ ساله انجام شده است.
روش: تحقیق حاضر نیمه تجربی بود. افراد مورد مطالعه ۳۰ نفر بودند که ۱۵ نفر(با میانگین سنی ۸۲/۰±۰۰/۱۳ سال، وزن ۹۸/۸± ۷۰/۵۰ کیلو گرم و قد ۷۵/۶± ۴۰/۱۶۳ سانتی متر) به عنوان گروه تجربی ۸ هفته از پروتکل تمرینی پیلاتس استفاده کردند. ۱۰ نفر نیز (با میانگین سنی ۸۲/۰±۱۳ سال، وزن ۶۵/۱۱±۵۰/۵۰ کیلو گرم و قد ۶۸/۷±۸۰/۱۵۹) به عنوان گروه کنترل هیچ تمرینی را انجام ندادند. به منظور گردآوری داده ها از آزمون های آمادگی جسمانی، ترکیب بدنی و افسردگی استفاده شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی، آزمون کولموگراف- اسمیرنوف برای تعیین نرمال بودن توزیع داده ها، و آزمون t برای تعیین معناداری تفاوت میانگین گروه ها استفاده شد.
یافتههای تحقیق: تحلیل آماری داده ها نشان داد که یک دوره تمرینات پیلاتس بر استقامت عضلانی، استقامت قلبی- تنفسی، قدرت انعطاف پذیری، هماهنگی، سرعت، چابکی، تعادل، درصد چربی بدن(BF)، تعادل و افسردگی شرکت کنندگان تأثیر معنادار داشت(۰۵/۰> P). اما تمرینات پیلاتس بر شاخص تودهی بدن(BMI) گروه تجربی تأثیر معنادار نداشت(۰۵/۰ < P).
نتیجه گیری: با توجه به نتایج، به نظر میرسد تمرینات پیلاتس می تواند به عنوان روشی مفید در بهبود آمادگی جسمانی، ترکیب بدن و کاهش افسردگی در دختران غیرورزشکار دارای اضافه وزن، مورد استفاده قرار گیرد.
واژه هایکلیدی: پیلاتس،، ترکیببدنی، آمادگیجسمانی، افسردگی، دختران غیرورزشکار با اضافه وزن
فصل اول
کلیات پژوهش
۱-۱. مقدمه
یکی از مهمترین نعمتهای خداوند، نعمت تندرستی و سلامت بهینه است که با انجام فعالیتهای منظم بدنی و تغذیهی صحیح حاصل می شود. یک جامعه نیز، تنها زمانی قادر خواهد بود راه ترقّی و تکامل را طی کند که برخوردار از افرادی سالم و با نشاط باشد. با توجه به این امر مهم، ورزش و تحرک بدنی همیشه به عنوان بخشی از نیاز ساختاری انسان و اجتماع مورد توجه همه ی افراد جامعه بوده است. با وجود این، پیشرفتهای صنعتی و زندگی ماشینی در دهههای اخیر، میزان فعالیت های بدنی انسان را به حداقل خود رسانده و بشر را با فقرحرکتی[۱] روبرو کرده است. فقرحرکتی، به نوبه ی خود مشکلات بزرگتری به نام چاقی[۲] و اضافه وزن را به دنبال دارد که امروزه بسیاری از افراد با آن دست به گریبان هستند(۸، ۵۸).
هرچند عوامل متعددی مانند عادتهای تغذیهای نادرست، اختلالهای غدد درون ریز و غیره در افزایش وزن و چاقی نقش دارند، اما چنین به نظر میرسد که برخی از عوامل مانند بی تحرکی و کاهش فعالیتهای بدنی منظم، از عمده عوامل افزایش شیوع اضافه وزن در نوجوانان بوده و به عنوان علت بنیادی بسیاری از ناهنجاریهای قلبی- عروقی شناخته می شود(۱۳). نتایج مطالعات و آمارهای مختلف نیز بیانگر آن است که کاسته شدن فعالیت جسمانی و سوق داده شدن افراد به سمت زندگی غیرفعال، یکی از دلایل اصلی افزایش بافت چربی در بدن می باشد(۱۴، ۶۳).
بررسی سبک زندگی نوجوانان در دنیا نیز نشان میدهد که انتقال از ابتدای دوره نوجوانی به مراحل
بعدی نوجوانی، همواره با کاهش میزان فعالیت بدنی، افزایش بی تحرکی و خانهنشینی نوجوانان همراه است و این مسئله نگرانی عمدهای را برای بهداشت و سلامت عمومی ایجاد کرده است. بر همین اساس، ضروری است تا نوجوانان با توسعه فعالیتهای جسمی، یک شیوه زندگی فعال را در پیش گیرند، لذا پژوهشگران پیشنهاد می کنند که نوجوانان در دوران تحصیل باید حداقل ۶۰ دقیقه یا بیشتر در روز در فعالیتهای متوسط تا شدید، متنوّع و لذّت بخش جسمی شرکت جویند. این فعالیتهای جسمی منظم، نه تنها برای رشد و تکامل طبیعی آنان ضروری است، بلکه شیوه زندگی فعال را در سالهای نوجوانی فراهم ساخته و با کاهش خطرهای بیماریهای مزمن در سالهای بعد همراه خواهد بود(۴۹). دستهی دیگر از پژوهشگران نیز بر این باورند که سازگاری بهتر با محیط، نیاز به تعادل آمادگی جسمانی و ترکیب بدنی در فرد دارد و چنانچه افراد از نظر وضعیت جسمانی و ترکیب بدنی شرایط مساعدی نداشته باشند، معمولاً گوشه گیر، بدبین و افسرده شده و از تعادل روانی مناسبی برخوردار نخواهند بود(۵۲). علاوه براین، غالب یافتههای پژوهشی براین مطلب تأکید دارند که افرادی که فعالیت فیزیکی منظم و سخت انجام می دهند، نسبت به افرادی که فعالیتهای متوسط و سبک انجام می دهند در وضعیت سلامتی بهتری قرار دارند که حاکی از ارتباط نزدیک آمادگی جسمانی با ترکیب بدنی و سلامت روانی می باشد(۳۷).
بنابراین، به منظور کسب آمادگی جسمانی و ترکیب بدنی مطلوب و نیز پیشگیری یا کاهش بیماریهای جسمی و روحی، به نظر میرسد که تحرک بدنی و انجام تمرینات ورزشی از جمله پیلاتس[۳]، در دوره نوجوانی و برای این قشر از افراد جامعه بسیار مفید می باشد. زیرا، از نظر برخی پژوهشگران، تمرینات پیلاتس، یکی از روشهای تمرینی جدید است که به نظر می رسد در کاهش وزن و در نتیجه کاهش بیماریهای قلبی- عروقی مؤثر می باشد(۸). به رغم این باور که پدیده ورزش قادر است ساختار جدیدی را برای شرکت در فعالیت های جسمانی و ترکیب بدنی مناسب افراد فراهم کند. برخی نتایج تحقیقی نشان می دهند که هر چه افراد به آگاهی بیشتری درباره ی اهمیت آمادگی جسمانی دست مییابند، برای رسیدن به آن بیشتر تلاش می کنند(۲۸).
انجام تمرینات ورزشی و کسب آمادگیجسمانی در دوران نوجوانی می تواند نقش مهمی را در اجرای موفق فعالیتهای زندگی روزمره و نیز پیشگیری و رفع مشکلات جسمانی و روان شناختی به ویژه در افراد با اضافه وزن بازی کند. از آنجا که چگونگی اثرات فعالیت بدنی، بستگی به نوع ورزش و فعاالیت جسمانی دارد(۷۲)، تمرینات پیلاتس می تواند با افزایش عملکرد جسمانی، ترکیب بدنی مطلوب و نیز عملکرد روانی مناسب(۳۹) برای این گروه از نوجوانان کمک مؤثر باشد.
۱-۲. بیان مسأله
امروزه کمتحرکی ناشی از زندگی ماشینی، زمینه ساز بروز برخی از ناهنجاری های عضلانی- اسکلتی، و اضافه وزن در افراد می باشد. از طرفی، این افراد، غیر از مشکلات جسمانی و حرکتی، همیشه در معرض خطر سلامت جسمی و روحی- روانی قرار دارند. فشارخون و سطح کلسترول بالا[۴]، همراه با ناهنجاریهای تنفسی که در طول سالهای زندگی آشکار میشوند؛ از پیش بینهای قدرتمندی برای بیماری قلبی، دیابت بزرگسالی، برخی از انواع سرطان و مرگ زودرس در این افراد میباشند(۱۱). از سویی، کاهش فعالیتهای بدنی که منجر به ترکیب نامتعادل بدنی میگردد، زمینه برخی مشکلات روانی از جمله افسردگی را نیز فراهم می آورد. محققان نشان دادهاند که انجام ورزش به جهت تنظیم میزان انتقال دهندههای عصبی، علاوه برتعادل و توازن در کارکرد عصبی موجب کاهش افسردگی[۵] می شود(۴۷). افسردگی، یکی از شایع ترین و ناتوانکنندهترین اختلال روانپزشکی است که از هر بیماری دیگری اختلال بیشتری ایجاد می کند(۱۰). همچنین، این اختلال با شیوع ۳ تا ۶ درصد در سنین نوجوانی، یکی از رایجترین ناراحتیهای روانی بین نوجوانان است که علاوه بر مشکلات تحصیلی، موجب ناامیدی و احساسات منفی میگردد (۶).
بنابراین، فقرحرکتی و ناهنجاریهای ناشی از آن، یکی از مسایل مهم و مورد توجه در جامعه و حوزه های پژوهشی مربوطه است. در این رابطه، انجام تمرینات ورزشی و کسب آمادگیجسمانی[۶] از جمله راهکارهایی است که نقش مهمی در اجرای موفق فعالیتهای زندگی روزمره و نیز پیشگیری و رفع مشکلات جسمانی و روان شناختی به ویژه در قشر نوجوان دارد. هرچند نتایج جدید پژوهشی بیانگر آن است که چگونگی اثرات فعالیت بدنی، بستگی به نوع ورزش و فعاالیت جسمانی دارد(۷۲). اما یافتههای تحقیقی متعدد نشان دادهاند که کاهش قابلیت های جسمانی نه تنها می تواند منجر به اثرات مخرب قابلتوجهی در اجرای فعالیتهای روزمره شود(۷۳). بلکه، ترکیببدنی[۷] نامناسب را هم موجب میگردد. امروزه ثابت گردیده است که اضافه وزن و چربی بدنی بالا به دلیل کم تحرکی و نداشتن فعالیت جسمانی منظم ضمن کاهش قدرت و عملکرد نسبی افراد(۷۰)، بر روی سرعت، استقامت، تعادل و چابکی آنها نیز
اثر منفی می گذارد(۵).
با توجه به ویژگیهای دوران نوجوانی، از جمله روشهای تمرینی که به نظر میرسد به کسب آمادگی جسمانی، ترکیب بدنی و سلامت روانی دانش آموزان نوجوان کمک کند، تمرینات پیلاتس است. این نوع تمرین در سالهای اخیر مورد توجه بیشتری قرارگرفته است و برخی نتایج مطالعات تجربی جدید نیز از تأثیر مثبت ورزش پیلاتس بر سلامت روان در زنان حکایت دارد(۵۷). ورزش پیلاتس، یک شیوه تمرینی است که با یک سری حرکات فیزیکی، باعث ثبات تنه و افزایش قدرت و توازن بدن می شود و هدف این ورزش، توسعه و بهبود انعطافپذیری و تقویت سیستم ایمنی، قلبی- عروقی، هماهنگی، قدرتعضلانی و تمرینات ذهنی جهت کنترولوژی میباشد(۴۴). از تأثیرات عمدهی ورزش ذهنی- بدنی پیلاتس این است که بر روی کنترل حرکات، وضعیت قرارگیری بدن و تنفس تمرکز صورت میگیرد(۶۹). این روش تمرینی که در وضعیتهای ایستا و بدون طی مسافت، پرش و جهش انجام می شود(۵۶)، شامل حرکات کششی و قدرتی است که در طول دامنه حرکتی مفصل، با یک سرعت کنترل شده همراه با تمرکز و تنفسهای عمیق صورت می گیرد. اجرای این تمرینات نیاز به مهارت و تجهیزات خاصی ندارد و بر روی تشک و برای افراد عادی غیرورزشکار نیز قابلاجرا میباشد.
از آنجا که یکی از مشکلات افراد با اضافه وزن، عملکرد جسمانی و روانی ضعیف در انجام فعالیتهای گوناگون زندگی روزمره است، ورزش پیلاتس با ایجاد هماهنگی کامل بین جسم، ذهن و روح موجب میگردد که فرد در این نوع تمرینات ابتدا از طریق کنترولوژی به شیوهای هدفمند، کنترل کامل جسم خود را در دست بگیرد و سپس از طریق تکرار کامل حرکات به شیوهای تدریجی ولی پیشرفت کننده، به یک نوع هماهنگی طبیعی دست یابد(۲۲). برخی یافتههای تحقیقی نیز نشان دادهاند که تمرینات پیلاتس با افزایش عملکرد جسمانی، ترکیب بدنی مطلوب و نیز عملکرد روانی مناسب همراه است(۴۰). این ورزش توسط پزشکان به عنوان یک روش منحصر به فرد از آمادگی جسمانی که در آن ترکیبی از تقویت، کشش و تنفس عضلانی به منظور توسعه عضلات تنه و بازگرداندن تعادل عضله استفاده می شود، شناخته شده است(۵۰). برخلاف ورزشهای مقاومتیسنّتی که در آن عضلات به صورت جداگانه تمرین میشوند، ورزش پیلاتس با یک رویکرد کل نگر نیازمند فعالسازی و هماهنگی چندین گروه عضله در یک زمان است(۴۰). با وجود این، از نظر برخی محققان؛ ترسیم نتایج ورزش پیلاتس بر روی آمادگیجسمانی، ترکیب بدنی و سلامت روانی هنوز نیازمند تحقیقات بیشتری است(۴۲) در این زمینه، به رغمگزارشات پژوهشی اخیر مبنی بر اینکه ورزش پیلاتس برای تمام سنین، تمام تیپهای بدنی و آمادگیهای بدنی مختلف مناسب است(پیلاتس)، همچنین، این ورزش، با حداقل امکانات و در هر مکان یعنی منزل، محل کار، فضای باز و بسته، برای هر قشری از افراد جامعه قابل اجرا میباشد. بنابراین، باتوجه به مشکلات اقتصادی و مسایل خاص جسمانی و روانشناختی که دانش آموزان نوجوان در این دوره با آن دست به گریبان هستند، سؤال اینجاست که یک دوره برنامهی تمرینی پیلاتس چه آثاری بر آمادگیجسمانی، ترکیببدنی و میزان افسردگی دانش آموزان دختر غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۲ تا ۱۴ ساله دارد؟
۱-۳. اهمیت و ضرورت پژوهش
در اغلب کشورهای جهان، نوجوانان بخش اعظم ساختار جمعیتی را تشکیل می دهند(۷۶). نوجوانی، مرحله حساس زندگی است که در آن پایه و اساس سبک و نحوه ی زندگی آیندهی فرد شکل میگیرد. بنابراین، برخی از مشکلات جسمی و روان شناختی در این دوران می تواند برنحوهی زندگی آنها در آینده تاثیر گذار باشد. یکی از این مشکلات اضافه وزن و چاقی است که با افزایش خطر آثار جانبی در مراحل بعدی زندگی همراه است(۴۶). اهمیت این موضوع وقتی بیشتر آشکار می شود که بدانیم شیوع اضافه وزن و چاقی در دهههای اخیر به سرعت افزایش یافته است. در ایران نیز به دلیل اینکه ۸۰ درصد افراد کم تحرک هستند، ۵۲ درصد مردان و ۷۵ درصد زنان دارای اضافه وزن میباشند(۳۱).
با توجه به اهمیت سلامتی قشر نوجوان و تأثیر آن در رشد و پیشرفت آیندهی کشور، امروزه پیامد زندگی ماشینی و فقرحرکتی؛ آنها را با مشکلات بزرگی چون اضافه وزن و چاقی درگیر ساخته است(۸). همچنین، باوجود ضرورت برخورداری نوجوانان از سلامت جسمانی و روانی، هنوز اهمیت آمادگی جسمانی به ویژه در دوران کودکی و نوجوانی به خوبی شناخته شده نیست. تحقیقات جدید نیز نشان می دهند که برخی از اختلالات و مشکلات روانشناختی از جمله افسردگی در اثر کم تحرکی و دوری از ورزش ایجاد میشوند(۵۴).
از شواهد عینی و پژوهشی متعدد میتوان دریافت؛ افرادی که تحرک کمتری دارند، دارای چربی بدنی بالا بوده و این امر سبب کاهش قدرت نسبی و عملکرد ضعیف آنان می شود(۷۰). در این زمینه، برخی از محققان براین باورند که یکی از شایعترین ناهنجاریها، ترکیببدنی نامناسب به علت اضافه وزن و چاقی است که با افزایشخطر آثار جانبی درمراحل بعدی زندگی همراه است(۴۶). از این منظر، غالب صاحبنظران بر این ضرورت تأکید می کنند که اساساً پژوهش در زمینه آمادگیجسمانی و ترکیب بدنی، یکی از مفاهیم مهم در دوران کودکی و نوجوانی است(۵۹). برخی از تحقیقات علومورزشی نیز نشان دادهاند که چاقیکودکان و نوجوانان یک مشکل بهداشتی پیچیده است که به عوامل متعددی از جمله چاقیوالدین، تغذیهی دوران کودکی، وضعیت اقتصادی- اجتماعی و فعالیتبدنی آنها بستگی دارد(۵۳).
اهمیت بیتحرکی و داشتن اضافه وزن بدان حد است که علاوه بر مشکلات مربوط به عدم آمادگیجسمانی و ترکیب بدنی نامناسب، بر سلامت روان به ویژه میزان افسردگی نوجوانان هم اثر می گذارد. در این راستا، برخی از یافتههای پژوهشی نشانگر آن است که اضافه وزن و چاقی که نتیجه بیتحرکی و عدم فعالیتهای بدنی منظم در دوران نوجوانی است، نه تنها احتمال خطر بیماریهای متابولیک را در سالهای بعد افزایش داده و بر رشد و بلوغ جنسی نوجوان اثر می گذارد(۶۲)، بلکه، این پدیده با آزار و اذیّت روانی نوجوانان دانش آموز از طرف همسالان در محیط مدرسه و محله نیز همراه است(۴۱).
با عنایت به موارد فوق، چنین به نظر میرسد که رفع مشکلات جسمی و روانی ناشی از فقدان فعالیتهای بدنی و بی تحرکی به ویژه در قشر نوجوان، نیازمند چارهجویی و ارائه راهکارهای مناسب و باصرفه است. با توجه به شرایط خاص دوره نوجوانی و به رغم پژوهشهای محدود در این زمینه، اهمیت پژوهش حاضرکه درصدد بررسی تأثیر یک دوره برنامهی تمرینی پیلاتس بر آمادگیجسمانی، ترکیب بدنی و میزان افسردگی دانش آموزان دختر غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۲ تا ۱۴ساله میباشد، قابل توجه است.
۱-۴. اهداف پژوهش
۱-۴-۱. هدف کلی این پژوهش: تعیین اثر یک دوره برنامه ی تمرینی پیلاتس بر آمادگی جسمانی، ترکیب بدنی و میزان افسردگی دانش آموزان دختر غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۲ تا ۱۴ ساله.
۱-۴-۲. اهداف ویژه
اهداف ویژهی این تحقیق عبارت هستند از:
۱- تعیین اثر یک دوره برنامه تمرینی پیلاتس بر استقامت عضلانی دانش آموزان دختر غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۴-۱۲ ساله؛
۲- تعیین اثر یک دوره برنامه تمرینی پیلاتس بر استقامت قلبی- تنفسی دانش آموزان دختر غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۲ تا ۱۴ ساله؛
۳- تعیین اثر یک دوره برنامه تمرینی پیلاتس بر انعطافپذیری دانش آموزان دختر غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۲ تا ۱۴؛
۴- تعیین اثر یک دوره برنامه تمرینی پیلاتس بر سرعت دانش آموزان دختر غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۲ تا ۱۴ ساله؛
۵- تعیین اثر یک دوره برنامه تمرینی پیلاتس بر چابکی دانش آموزان دختر غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۲ تا ۱۴ ساله؛
۶- تعیین اثر یک دوره برنامه تمرینی پیلاتس بر هماهنگی دانش آموزان دختر غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۲ تا ۱۴ ساله؛
۷- تعیین اثر یک دوره برنامه تمرینی پیلاتس بر تعادل دانش آموزان دختر غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۲ تا ۱۴ ساله؛
۸- تعیین اثر یک دوره برنامه تمرینی پیلاتس بر درصد چربی بدن دانش آموزان دختر غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۲ تا ۱۴ ساله؛
۹- تعیین اثر یک دوره برنامه تمرینی پیلاتس بر BMI دانش آموزان دخترغیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۲ تا ۱۴ ساله؛
۱۰- تعیین اثر یک دوره برنامه تمرینی پیلاتس بر میزان افسردگی دانش آموزان دختر غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۲ تا ۱۴ ساله؛
۱-۵. فرضیه‌های پژوهش
۱- یک دوره برنامهی تمرینی پیلاتس بر میزان استقامت عضلانی دختران غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۴-۱۲ ساله اثر معنی داری دارد.
۲- یک دوره برنامهی تمرینی پیلاتس بر میزان استقامت قلبی- تنفسی دختران غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۴-۱۲ ساله اثر معنی داری دارد.
۳- یک دوره برنامهی تمرینی پیلاتس بر میزان انعطاف پذیری دختران غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۴-۱۲ ساله اثر معنی داری دارد.
۴- یک دوره برنامهی تمرینی پیلاتس بر میزان سرعت دختران غیرورزشکار دارای اضافه وزن ۱۴-۱۲ ساله اثر معنی داری دارد.
راهنمای ﻧﮕﺎرش ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﮋوهشی درباره : اثر یک دوره برنامه تمرینی پیلاتس بر آمادگی جسمانی، ترکیب بدنی ...
