کیفیت سود، متأثر از روش های حسابداری است (بریف^[۴۶] (۲۰۰۲)، توکر^[۴۷] (۱۹۷۴)) روش های محافظه کارانه حسابداری با کیفیت سود مرتبط بوده و بر کیفیت آن می افزاید. اما استفاده از روش های محافظه کارانه افراطی نیز سبب خواهد شد که سود گزارش شده را گمراه کننده نماید. علاوه بر تاثیر روش های حسابداری بر کیفیت سود، تغییرات غیر قابل توجیه در روش های حسابداری ممکن است، موجب افزایش سود با کیفیت پایین گردد . دیگر عامل تاثیر گذار بر کیفیت سود عدم ثبات رویه در کاربرد روش های حسابداری است که موجب تاثیر منفی بر کیفیت سود می شود. از دیگر عوامل تاثیر گذار بر کیفیت سود، توان مدیریت در دستکاری و هموار سازی سود است.
بسیاری از استفاده کنندگان صورتهای مالی معتقدند که روش های حسابداری مورد استفاده باید به نحوی محافظه کارانه اعمال شود که روندی به سوی جریان نقدی باشد، مگر اینکه شواهد محکمی برای تخلف از این امر در دسترس باشد. حتی روش های غیرمحافظه کارانه حسابداری توسط افرادی مورد استفاده قرار میگیرد که شواهد متقاعد کنندهای در اختیار داشته باشند که استفاده از آن منجر به دور شدن از جریان نقدی نشود. مثالهائی از این روش های حسابداری معوق نمودن هزینه ها و پیشبینیهای نادرست درآمدها است (ظریف فرد، ۱۳۷۸، ۲۷).

شرکتهایی که از روش های محافظه کارانه (روش اولین صادره از آخرین وارده برای محاسبه بهای تمام شده موجودیها و روش های نزولی استهلاک) برای اندازه گیری سود استفاده میکنند، نسبت به شرکتهایی که از روش های غیر محافظه کارانه استفاده میکنند از سود با کیفیت بالا برخوردار هستند (لیبی^[۴۸]،۴۱۸، ۲۰۰۵).
بطور خلاصه، در رابطه با روش های حسابداری محافظه کارانه و یا غیر محافظه کارانه، میتوان چنین ادعا کرد که سودی که نزدیک به جریانهای نقدی باشد، از کیفیت بالاتری برخوردار است. اصول حسابداری و برآوردهای استفاده شده باید واقعیات فعالیتهای تجاری و مالی شرکت و یا صنعت مورد نظر را منعکس نماید.
یکی از عوامل تاثیر گذار بر کیفیت سود، توان مدیریت در دستکاری اقلام حسابداری است که این مقوله تحت عنوان “هموار سازی سود” شناخته میشود. باید توجه داشت که اگر چه دستکاری و هموار سازی سود با موضوع کیفیت سود مرتبط هستند، اما اینها مقوله یکسانی نیستند. در تعریف واژه کیفیت سود برای اینکه یک مفهوم سودمند و با معنی ارائه شود، بایستی دامنه آن را محدود نمائیم. نمیتوان اظهار نظر نمود هر آنچه که در حسابداری مطلوب نیست، در نظریه کیفیت سود آمده است. در مجموع میتوان ادعا کرد که مدیریت سود در شرایطی که منجر به عدم واقعی نشان دادن سود گردد، بر کیفیت سود تاثیر منفی خواهد داشت. در دیگر شرایط، مدیریت سود که منجر به صوری نشان دادن سود نگردد، الزاماً پدیدهای منفی تلقی نمیگردد (محمدی، ۱۳۸۸).
اشاره به این نکته ضروری است که علیرغم تلاش در «واقعی» نشان دادن سود، پاره ای از محدودیت ها که نشات گرفته از عوامل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی می باشند موجب گردیده اند که روش های متفاوتی برای اندازه گیری رویدادهای اقتصادی تدوین گردد . (به عنوان مثال، روش های متفاوت اندازه گیری موجودی کالا و یا روش های متفاوت اندازه گیری استهلاک). تنوع در این روشها زمینه مناسبی برای مدیران بنگاه های اقتصادی فراهم ساخته که بتواند اهداف خاص خود را با انتخاب روش های حسابداری تحقق بخشند. تحقق اهداف خاص مدیران نوعاً با روش های حسابداری میسر می شوند که استفاده از آنها «سود واقعی» را نشان نخواهد داد.
برای مثال، اگر هدف مدیریت کمتر نشان دادن سود در یک دوره مالی باشد، این امر با بهره گرفتن از روش های حسابداری محافظه کارانه، میسر خواهد بود. اما بالعکس، اگر هدف مدیریت زیاد نشان دادن سود باشد، این هدف از طریق استفاده از روش های غیر محافظه کارانه، محقق خواهد شد. در واقع روش های متفاوت حسابداری بعنوان ابزاری در دست مدیریت، زمینه ساز «مدیریت سود» توسط آنها می باشد (ظریف فرد، ۱۳۷۸، ۳۰-۲۸).
۲-۱-۱۱-۲- قابلیت اعتماد سود
سودی که قابلیت اعتماد داشته باشد، از کیفیت بالاتری برخوردار است، برنستین^[۴۹] در این مقوله اظهار میدارد:
گزارشگری دورهای سود مستلزم این است که ما منتظر حالت نهائی عدم اطمینان نباشیم، اما به هر حال بایستی آنچه را که در توان داریم برای برآورد بهتر انجام دهیم. درچنین حالتی که بطور ذهنی صورت میگیرد، خطاهای بالقوه زیادی وجود دارد مثل: خطا در برآوردها، خطای اجرا در انجام کار، و خطای از قلم افتادگی، مدیریت مطلوب و توام با سیستم کنترل داخلی اثر بخش از عوامل باز دارنده و یا کنترل کننده اینگونه خطاها است (بیک زاده، ۱۳۸۹).
۲-۱-۱۱-۳- برآوردهای حسابداری
قضاوت در برآوردهای حسابداری برای اندازه گیری سود ضروری است. این امر بر روی کفیت سود تأثیر می گذارد. بدیهی است که هر چه دامنه برآورد و قضاوتها گسترده تر باشد، قابلیت اعتماد برآوردها کاهش می یابد. در راستای تعیین میزان اعتبار برآوردهای حسابداری، یکی از روش های متداول مقایسه بر آوردها با نتایج واقعی است که توسط تحلیل گران مالی صورت می گیرد. اختلاف با اهمیت بین ارقام برآورد واقعی نشان ریسک بالای برآوردهای حسابداری می باشد که این خود با کیفیت سود مرتبط بوده و آن را به مخاطره می اندازد ممکن است این طور تصور شود کدام برآوردهای تجاری نادرست و غیر قابل اطمینان بوده که در نتیجه سود گزارش شده با سود واقعی تفاوت معنا داری پیدا کرده است . برای مثال، ممکن است که در یک شرکت ذخیره گارانتی محصولات با هزینه های واقعی گارانتی مقایسه شود. چنانچه بین این دو رقم تفاوت عمدهای وجود داشته باشد، ممکن است اینگونه برداشت شود که تمام برآوردهای شرکت در مورد ذخیره برای سالهای آتی نادرست و غیر قابل اطمینان است و نتیجتاً سود گزارش شده با سود واقعی تفاوت معنیداری دارد (عظیمی، ۱۳۹۰).
۲-۱-۱۱-۴- هزینه های اختیاری
کاهش در هزینه های اختیاری ممکن است موجب از بین بردن کیفیت سود شود. در حالت خوشبینانه فرض بر این است که مدیریت به دلیل عدم دسترسی به اطلاعات لازم در این باره از موضوع کاهش هزینه های اختیاری نظیر هزینه های آموزش، بازاریابی، تحقیق و توسعه و … آگاهی ندارد. فرض دیگر این است که مدیریت به جهت منافع خود سعی در کاهش برخی از هزینه ها نظیر هزینه های اختیاری دارد تا موجب نشان دادن سود بالاتر و در نتیجه دستیابی به پاداش بیشتر دارد. به هر حال روند کاهشی در هزینه های اختیاری نظیر هزینه های تحقیق و توسعه ممکن است منجر به شکست شرکت در ارائه محصولات جدید و یا حفظ سهم بازار شرکت شود. تحلیلگران مالی باید روند هزینه های اختیاری به صورت درصدی از فروش خالص مورد بررسی قرار دهند. روند کاهشی اینگونه هزینه ها ممکن است نشانگر کیفیت پائین سود گزارش شده باشد (محمدی، ۱۳۸۸).
۲-۱-۱۱-۵- نوع صنعت
برخی از ویژگیهای صنعت از قبیل ثبات و پایداری سود، حفظ و نگهداشت سرمایه و نوع مدیریت بر کیفیت سود تاثیر میگذارند. ثبات و پایداری دو عامل مهم و مؤثر بر کیفیت سود هستند که امکان پیشبینی سودهای آتی و تعیین قیمت سهام را امکان پذیر می سازند. سودهای پایدار در مقابل سودهای نامنظم، دارای کیفیت بالاتر می باشند .
تحلیل گران مالی، برای پیش بینی سودهای آتی به درآمدها و فعالیتهای تکرار پذیر، اتکا می کنند . و آنان معتقد هستند که سود عملیاتی در مقایسه با سودهای غیر عملیاتی، دارای کیفیت بالاتری هستند . چون از پایداری بیشتری برخوردار هستند .
۲-۱-۱۱-۶- ویژگیهای مالی
این ویژگی های مالی عبارتند از : اهرم مالی، نقدینگی و دسترسی داشتن به منابع تامین مالی . شرکتی که از نظر مالی در شرایط مطلوبی نباشد، قادر به تامین منابع مالی برای رشد آتی خود نخواهد بود . بدهی بالا موجب می شود تا هزینه های ثابت تامین مالی زیاد شده و به دلیل آن که ریسک مربوط به ساختار سرمایه افزایش می یابد، تامین مالی از طریق بدهی یا حقوق صاحبان سهام می تواند مشکلات عدیده ای را برای شرکت بوجود می آورد.
وضعیت نامناسب نقدینگی در جهت ایفای تعهدات نیز شرکت را با مشکلات زیادی از جمله عدم توانایی پرداخت و ورشکستگی روبرو می کند. اهرم مالی شامل استفاده از بدهی ها به منظور افزایش بازده سهامداران عادی می باشد. وقتی اهرم مطلوب فراهم میشود که سود حاصل از داراییها که با استقراض فراهم شده، بیشتر از هزینه های تامین مالی باشد. برخی محققین اعتقاد دارند که درجه بالای اهرم مالی از کیفیت سود می کاهد، زیرا نشانگر هزینه تأمین مالی ثابت است که باعث نوسان سود میگردد. برخی تحلیل گران مالی عقیده دارند، شرکتهایی که وضعیت نقدینگی ضعیفی دارند، کیفیت سودشان هم پایین است . بررسی نقدینگی شرکت در تجزیه و تحلیل اوراق بهادار، حوزه ای، جدای از ارزیابی کیفیت سود است. نقدینگی، مؤید توانایی شرکت در ایفای تعهدات فعلی اش میباشد. بدان مفهوم که شرکت می تواند داراییهایش را به وجه نقد تبدیل کرده و یا وجه نقد بدست آورد. وجود داراییهای سیال، تاثیری بر کیفیت سودی که در حال حاضر گزارش شده ندارد. اما شایان ذکر است، در موارد متعددی که شرکتی نتوانسته به موقع، تعهدات خود را پرداخت نماید به سودآوری آتی آن نیز صدمه وارد شده است (عظیمی، ۱۳۹۰).
۲-۱-۱۱-۷- عوامل سیاسی
عوامل سیاسی متعددی باید در تجزیه و تحلیل و ارزیابی کیفیت سود، مد نظر قرار گیرند. زیرا عوامل سیاسی و تغییرات اجتماعی، همانند خط مشی ها و روش های مدیریت بر کیفیت سود تاثیر می گذارند، و این گونه عوامل خارج از کنترل مدیریت می باشند . یکی از مواردی که معمولاً به عنوان عوامل سیاسی در فعالیت ها و عملکرد شرکتها مورد بررسی قرار می گیرد، میزان تسلط و کنترل فعالیت های شرکت از جهت قیمت گذاری و فروش محصولات، توسط دولت است . قوانین محیط زیست نیز معمولاً بر فعالیت های برخی از شرکتها تاثیر منفی داشته و سبب می شود که در عدم ثبات سود آن شرکت تاثیر بگذارد.در کل سود ناشی از فعالیت در کشورهائی که از نظر اقتصادی و سیاسی بیثبات هستند، کیفیت پائینی دارند .
۲-۱-۱۱-۸- سیستم کنترل داخلی
در صورتی که یک سیستم کنترل داخلی قوی در واحد تجاری مستقر باشد، می تواند از بروز اشتباهات و خطاها جلوگیری کند و قابلیت اعتماد سود در واحد تجاری و کیفیت آن را بالا ببرد .
۲-۱-۱۱-۹- صداقت مدیریت
صداقت و درستی مدیریت موجب بهبود کیفیت سود گزارش شده میشود و نادرستی و عدم صداقت او زمینه استفاده از روش های حسابداری نامناسب را فراهم آورد.
۲-۱-۱۱-۱۰- حفظ و نگهداشت سرمایه
در تعریف اقتصادی سود حسابداری، نکته ظریفی نهفته است و آن مفهوم نگهداشت سرمایه است. طبق این دیدگاه سود حسابداری را می‌توان حداکثر ارزشی دانست که یک واحد تجاری می‌تواند طی یک دوره‌ حسابداری توزیع کند و انتظار داشته باشد که در پایان دوره مالی به اندازه آغاز دوره در رفاه باشد. فزونی توزیع سود بر سود واحد تجاری، موجب کاهش سرمایه آن می‌شود. از این رو سود تنها زمانی قابل اندازه‌گیری است که سرمایه واحد تجاری حفظ شود بعبارت دیگر نگهداشت سرمایه عامل مهمی در تعیین سود است.
نگهداشت سرمایه، رابطه بین مفاهیم مختلف سرمایه و سود را برقرار می‌سازد، زیرا این رابطه شاخصی است که سود واحد تجاری نسبت به آن سنجیده می‌شود. مفهوم نگهداشت سرمایه، لازمه تمایز بین بازده سرمایه واحد تجاری و برگشت سرمایه آن است، چرا که تنها جریانهای ورودی دارئیهای مازاد بر مبلغ مورد نیاز جهت نگهداشت سرمایه را می‌توان بعنوان سود واحد تجاری و بنابراین بازده سرمایه آن تلقی کرد. بدین ترتیب سود عبارت از باقیمانده در آمد واحد تجاری پس از کسر هزینه ها، از جمله بر حسب مورد، تعدیلات نگهداشت سرمایه است. در صورت فزونی هزینه‌ها بر در آمد واحد تجاری، ما به التفاوت زیان خواهد بود.
قسمتی از کیفیت سود به این موضوع مربوط می‌شود که شرکت برای حفظ و نگهداشت دارائیها و حفظ و بهبود قدرت سودآوری فعلی و آتی خود چه تدابیری بکار بسته است. نگهداری سرمایه گذاری اولیه شرکت در دارائیهای ثابت (اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات) تنها با استهلاک دارائیها بر اساس بهای تمام شده تاریخی انجام نمی‌شود. نگهداشت و حفظ سرمایه تنها زمانی انجام می‌شود که اجزای جدیدی جایگزین اجزای قدیمی دارائیهای دائمی شود. بطوریکه قدرت سودآوری برابر یا بالاتر شرکت را حفظ کند بعبارت دیگر باید بطور مستمر تجهیزات قدیمی و از رده‌ خارج کنار گذاشته شود و از دارائیهای جدید استفاده گردد.
سرمایه‌گذاری مبالغ اضافی برای بهبود دارائیها یک هزینه سرمایه‌ای بوده که اضافه بر هزینه استهلاک است و شرکت مجبور است تا برای آنکه سرمایه واقعی‌اش را سالم نگه‌ دارد و باعث ایجاد قدرت سود شرکت شود. این مبالغ را تحمل نماید. نگهداری نا صحیح دارائیهای فیزیکی منجر به ارائه گزارش سود بیشتر از واقع شده و در نهایت کاهش کارایی عملیاتی را در بر خواهد داشت. تحلیل‌گران مالی می‌بایستی عمر و وضعیت دارائیهای اصلی شرکت و نیز بهای جایگزینی آنها را مورد توجه قرار دهند. شرکتی که دارائیها منسوخ با قیمت تمام شده (ارزش دفتری) پائینی دارد، نتوانسته است به طور صحیحی از دارائیهای سرمایه‌ای خود نگهداری کرده و عدم اطمینان زیادی در سودآوری مستمر شرکت وجود خواهد داشت، زیرا که مثلاً با از بین رفتن این دارائیها تولید متوقف گشته و سودهای آتی به مخاطره می‌افتد (عظیمی، ۱۳۹۰).
۲-۱-۱۲- دیدگاه های مختلف درباره کیفیت سود
کیفیت سود را می توان از دو دیدگاه ارزیابی کرد. یک دیدگاه، مفید بودن آن جهت تصمیم گیری است. بیانیه مفهومی شماره یک امریکا بیان می دارد که «به خاطر خاص بودن محتوا، ارزیابی کیفیت سود از دیدگاه تصمیم گیری مفید است زیرا افراد زیادی از آن استفاده می کنند و «…بنابراین ارزیابی های تجربی و عملی از کیفیت سود از این دیدگاه مشکل بیشتری دارد، زیرا این موضوع مطرح است» که کیفیت برای چه کسی و برای چه هدفی؟
دیدگاه دوم از کیفیت سود، استفاده از مفهوم هیکز از سود است (شیپر و وینسنت^[۵۰]، ۲۰۰۳).
برخی از تحلیلگران، روی کیفیت سود از دیدگاه تحلیلی، تمرکز کردهاند. از نظر آنها سود با کیفیت بالا به معنی آن است که عملکرد سال جاری شرکت، شاخص خوبی از عملکرد آتی واحد تجاری است (دچاو و شراند^[۵۱]، ۲۰۰۴).
روش دیگر جهت ارزیابی کیفیت سود، روش بزرگنمایی انحرافات تخمین تعهدات عملیاتی سال جاری است. این روش اندازه گیری چون به تعهدات عملیاتی جاری محدود نبوده و به دوره های زمانی طولانی از جریانات نقدی و اطلاعات سود برای تخمین اندازه گیری نیاز دارد، استفاده نشده است. دچاو و دیچو (۲۰۰۲) از این روش برای سنجش کیفیت سود استفاده کردند .
روش دیگر ارزیابی کیفیت سود در تحقیقات قبلی، ضریب واکنش سود(ERC) است. ضریب واکنش سود از طریق رگرسیون اندازه گیری سودهای آتی بر مبنای یک بازده مانند بازده های غیر نرمال تجمعی بدست می آید. ضریب واکنش سود(ERC) تابعی مثبت از تداوم سودآوری است و بنابراین، بطور بالقوه می تواند یک روش اندازه گیری کیفیت سود باشد . استون^۲ و زمیجسکی^۳ (۱۹۸۹) استفاده از این روش اندازه گیری، ارزیابی کیفیت سود را به پاسخ های بازار سهام به اطلاعات سود، مربوط می دانند. برخی دیگر از تحلیل گران مالی، کیفیت سود را به عنوان سود عادی و مستمر، تکرارپذیر و ایجاد کننده جریان نقدی حاصل از عملیات می دانند. آنها معتقدند که کیفیت سود، رقمی بین سود خالص گزارش شده و جریان نقدی حاصل از عملیات منهای ارقام غیر تکراری می باشد.
بنابراین از دیدگاه یک سرمایه گذار، تداوم سودآوری بالاتر، پیش بینی های درست تری را ارائه می دهد، لذا با کیفیت تر خواهد بود.

۲-۲-ادبیات و مبانی نظری تغییرپذیری بازده سهام